Οι πολιτιστικές διαφορές της ΕΕ και η επόμενη κρίση του ευρώ
Η εισαγωγή του ευρώ το 1999 δεν μείωσε τις ανισορροπίες εντός της ΕΕ, όπως μας υποσχέθηκαν τότε πολλοί επίσημοι φορείς, αλλά τουναντίον τις αύξησε
Όλοι κάνουμε κάποιες επιλογές κάθε μέρα. Τι είναι λοιπόν λογικό σε μία κατάσταση και τι δεν είναι;
Στη Δανία τα λεωφορεία εμφανίζονται πάντοτε στην ώρα τους, ενώ στην Ιταλία δεν είναι ασυνήθιστο να καθυστερούν έως 15 λεπτά. Οι Δανοί επιβάτες ενοχλούνται άμεσα αν το λεωφορείο έχει καθυστερήσει πέντε λεπτά, ενώ οι Ιταλοί μόλις που ενοχλούνται από πολύ μεγαλύτερες καθυστερήσεις. Αυτές οι χαρακτηριστικά διαφορετικές αντιδράσεις οφείλονται σε ολότελα διαφορετικές έννοιες και αντιλήψεις γενικά σχετικά με τις συμφωνίες.
Στη Δανία όπως και σε άλλες χώρες της Βόρειας Ευρώπης, οι συμφωνίες ερμηνεύονται κυριολεκτικά – ενώ μια συμφωνία στη νότια Ευρώπη θεωρείται ως υποχρέωση διενέργειας κι εφαρμογής μιας «καλύτερης προσπάθειας». Ως εκ τούτου, ένας Νοτιο-Ευρωπαίος οδηγός λεωφορείου θα καταβάλει μεν κάθε δυνατή προσπάθεια για να φθάσει στην ώρα του, αλλά δυνητικά μπορεί πάντα να υπάρχει ένας λόγος για τον οποίον τελικά ….. δεν μπορεί να τηρήσει ακριβώς το πρόγραμμα.
Ο πολύς Goethe, βαθύς κριτής του ανθρώπινου χαρακτήρα, το σημείωσε ήδη όταν επεσήμανε την λεπτότατη αλλά συνάμα και κρισιμότατη διαφορά μεταξύ της γερμανικής υπόσχεσης / «versprechung» (μιας δεδομένης διαβεβαίωσης για την ακλόνητη προσήλωση σε κάτι συγκεκριμένο, για την ικανοποίηση μιας συγκεκριμένης προσδοκίας) και της γαλλικής υπόσχεσης / «promesse» (μιας δεδηλωμένης ανάληψης της ευθύνης, της δέσμευσης με την ελπίδα να εκτελεστεί μια πράξη προς τρίτους) : η πρώτη τηρείται ανυπερθέτως, αλλά η δεύτερη μπορεί και όχι.
Οι διαφορές στις βασικές αξίες, σχετικά με το «σωστό» και το «λάθος», παρέχουν την ουσιώδη βάση για αυτές τις πολιτιστικές διαφορές.
Στη Δυτική Ευρώπη το επίπεδο αποδοχής των διαφορών εξουσίας μεταξύ των ανθρώπων είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Η Νότια Ευρώπη βαθμολογεί σημαντικά υψηλότερα από τη Βόρεια Ευρώπη τη βασική κοινωνική αξία της «απόστασης ισχύος». Δηλαδή, με άλλα λόγια, οι λατινικοί πληθυσμοί βλέπουν την κοινωνία τους ως μια «πυραμίδα δύναμης», ενώ οι γερμανικοί πληθυσμοί προχωρούν με την θεμελιώδη ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι.
Αυτό δίνει στον Ιταλό οδηγό λεωφορείου μεγαλύτερο περιθώριο από τον Δανό συνάδελφό του στο να ερμηνεύσει το χρονοδιάγραμμα του. Σε τελική ανάλυση, αυτός είναι ο υπεύθυνος για το λεωφορείο του. Οι επιβάτες του πρέπει απλώς να το αποδεχθούν.
Κατ’ αρχήν, ο Δανός οδηγός έχει την ίδια δύναμη, αλλά, όπως και οι επιβάτες του, είναι της γνώμης ότι δεν πρέπει να την χρησιμοποιήσει. Τα συμφέροντα των επιβατών του δεν πρέπει να εξαρτώνται από τα δικά του. Σε τελική ανάλυση, «όλοι είναι ίσοι», οπότε τι άλλο να πράξει;
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η εμπιστοσύνη τόσο στους κυβερνητικούς φορείς όσο και στους «άλλους», γενικά τείνει να είναι υψηλότερη στη γερμανική πολιτιστική περιοχή από ό,τι στη λατινική.
Εύλογες οι διαφορές στις βασικές αξίες και οι συναισθηματικές και συμπεριφορικές διαφορές που προκύπτουν από αυτές προκαλούν προβλήματα στην ΕΕ από τότε που ιδρύθηκε το 1952.
Η έρευνα του «Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ» για την ανταγωνιστικότητα μεμονωμένων χωρών δείχνει κάποια πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα.
Η διαφθορά μεταξύ των δημοσίων υπαλλήλων είναι ένα καθολικό πλανητικό φαινόμενο, αλλά ο βαθμός στον οποίο επικρατεί αυτή η ανεπιθύμητη συμπεριφορά διαφέρει πάρα πολύ : Σε κλίμακα από 1 (= συνήθως) έως 10 (= ποτέ), οι σκανδιναβικές χώρες εμφανίζουν «σκορ» περίπου 9, ενώ η Ισπανία και η Ιταλία βαθμολογούνται περίπου με 5. Αυτό θέτει τις δύο τελευταίες χώρες ισοδύναμες με το Μεξικό και την Ινδονησία.
Παρόμοια αποτελέσματα φαίνονται και για άλλους δείκτες όπως η ανεξαρτησία του δικαστικού συστήματος, οι σχέσεις μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων και η προθυμία ανάθεσης εξουσιών. Από όλες αυτές τις απόψεις, οι χώρες με υψηλό επίπεδο εμπιστοσύνης στους άλλους έχουν υψηλότερη βαθμολογία από τις χώρες όπου το επίπεδο εμπιστοσύνης στους άλλους, τόσο στα άτομα όσο και στα ιδρύματα, είναι χαμηλό.
Οι κατασκευαστές από μια πιο ανταγωνιστική χώρα θα είναι γενικά σε θέση να κερδίσουν μερίδιο αγοράς σε λιγότερο αποδοτικές χώρες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον οι κατασκευαστές αυτοκινήτων στο Μεξικό και την Ινδονησία υπερασπίζονται τον γερμανικό ανταγωνισμό, επιβάλλοντας διάφορους περιορισμούς στις εισαγωγές και υποτιμώντας το εθνικό τους νόμισμα. Τι επιλογές έχουν όμως οι Ιταλοί και οι Ισπανοί κατασκευαστές; Από την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς αγαθών στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1992, δεν μπορούν πλέον να κρύβονται πίσω από μια σειρά απαιτήσεων που πρέπει να πληρούν τα εισαγόμενα αυτοκίνητα. Επιπλέον, η δημιουργία του ευρώ σημαίνει ότι δεν είναι πλέον δυνατή η υποτίμηση της λίρας και της πεσέτας έναντι του γερμανικού μάρκου.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο τομέας των επιχειρήσεων της Βόρειας Ευρώπης είναι ενθουσιώδης για την ΕΕ: Οι εταιρείες αποκτούν εύκολα πρόσβαση σε μεγάλες νέες αγορές, χωρίς να χρειάζεται να αισθάνονται ότι απειλούνται στις εγχώριες αγορές τους. Έτσι ακόμα και η διάσημη ιταλική μοτσαρέλα που πωλείται σήμερα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες ….. δεν προέρχεται πλέον από την Ιταλία.
Η εισαγωγή του ευρώ το 1999 δεν μείωσε τις ανισορροπίες εντός της ΕΕ, όπως πολλοί επίσημοι φορείς μας υποσχέθηκαν τότε, αλλά τις αύξησε.
Κατά την πρώτη δεκαετία του ενιαίου νομίσματος, ο αρνητικός αντίκτυπος της διαφοράς στην ανταγωνιστικότητα μεταξύ των κρατών μελών του Βορρά και του Νότου δεν ήταν πολύ κακός. Ενώ τα αντίστοιχα εμπορικά πλεονάσματα και ελλείμματα αυξήθηκαν, αυτό αντισταθμίστηκε από την ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων. Πολλές τράπεζες και επενδυτές της Βόρειας Ευρώπης ήσαν πρόθυμες να επενδύσουν στο Νότο τώρα που ο συναλλαγματικός κίνδυνος είχε εξαφανιστεί.
Ωστόσο, το εν λόγω συναίσθημα άλλαξε δραστικά κατά την πιστωτική κρίση του 2008-9. Οι τράπεζες διέγραψαν τα δάνεια τους σε χώρες της Νότιας Ευρώπης και οι επενδυτές πούλησαν τα ομόλογα και τις μετοχές τους. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το εμπορικό έλλειμμα του Νότου επιδεινώθηκε από έλλειμμα στον λογαριασμό κεφαλαίου του.
Ο λόγος για τον οποίον αυτή η επιδείνωση του χρηματοοικονομικού ισοζυγίου μεταξύ των χωρών του ευρώ δεν έγινε πιο εμφανής στον εξωτερικό κόσμο είναι επειδή οι κεντρικές τράπεζες των συμμετεχουσών χωρών είχαν ακολουθήσει το παράδειγμα των ΗΠΑ και συμφώνησαν σε ένα σύστημα πληρωμών για τον διακανονισμό υπολοίπων μεταξύ των χωρών.
Στα περιφερειακά υποκαταστήματα της Fed στις ΗΠΑ (στη Νέα Υόρκη, στο Σαν Φρανσίσκο, στο Σεντ Λιούις, κ.λπ.) που παρουσιάζουν έλλειμμα, στην πραγματικότητα πραγματοποιούν ετήσια αποπληρωμή του ποσού, λόγω της υποστήριξης των συναδέλφων τους που έχουν πλεόνασμα.
Αυτό όμως δεν συμβαίνει στο σύστημα του ευρώ! Ως αποτέλεσμα, με την πάροδο των ετών οι υποχρεώσεις των Κεντρικών Τραπεζών της Ιταλίας και της Ισπανίας έχουν αυξηθεί σε πολλές εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ, όπως και οι αξιώσεις για τους αντίθετους αριθμούς τους στη βόρεια Ευρώπη.
Συνεπώς είναι θέμα χρόνου και μόνον, έως ότου κάτι «πυροδοτήσει» την επόμενη κρίση του ευρώ.
Α. Κωνσταντίνου