ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ ΕΘΝΩΝ-ΚΡΑΤΩΝΗ: Βούληση για Δύναμη και ο Αχαλίνωτος Εγωισμός- Πώς η Διάνοια αποσυνδέεται από το κοινωνικό της περιβάλλον

Τα διάφορα οικουμενιστικά και εθνοαπόδομητικά δόγματα καθώς και η εκβιομηχάνιση διαδραμάτισαν σημαντικούς ρόλους στην καλλιέργεια των ατομικιστικών χαρακτηριστικών, που εμποδίζουν δραστικά τις ενοποιημένες απαντήσεις στη σύγχρονη απειλή της Παγκοσμιοποίησης. Αλλά επίσης υπάρχουν ορισμένα εγγενή χαρακτηριστικά του νου που δελεάζουν τον άνθρωπο ώστε να υπερεκτιμά τη σημασία του εαυτού του. Προκειμένου να αποκτήσουμε καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίον ο σύγχρονος άνθρωπος γίνεται ατομιστής, αποσυνδέοντας όλο και περισσότερο τον εαυτό του από τις συλλογικές και κοινωνικές του υποχρεώσεις, πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στην ίδια την λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου. Αυτό που εν προκειμένω μας αφορά περισσότερο σε αυτήν την περίσταση είναι η πράγματι εκπληκτική δύναμη του νου. Αυτός είναι το όργανο που επιτρέπει στον άνθρωπο να κυριαρχήσει σε όλα τα άλλα έμβια όντα στη Γη.

Μπορούμε να εξηγήσουμε πώς ο νους δύναται να αποσυνδεθεί από τις κοινές ανησυχίες, σημειώνοντας ότι, τα μέσα και οι σκοποί εν γένει συγχωνεύονται μεταξύ τους. Τα μέσα για την ισχύ, ειδικά αν έχουν μεγάλη δύναμη, συχνά καθίστανται σκοποί αφ’ εαυτών. Όπως έχουμε ήδη παρατηρήσει, ένα άτομο που στοχεύει στα υψηλότερα κλιμάκια της εξουσίας μπορεί να πιστεύει ότι η επιτυχία του θα χρησιμεύσει ως όχημα για την προσωπική του αυτοπροώθηση. Αλλά ο υποψήφιος νομέας της εξουσίας θα ανακαλύψει τελικά ότι η σταδιοδρομία του θα απορροφήσει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου και της ενέργειας του, αφήνοντάς του μόνο πολύ περιορισμένες ευκαιρίες για την απόλαυση των καρπών των έργων του.

Η προ-βιομηχανική ιστορία της Ευρώπης υπογραμμίζει πολλά παραδείγματα μιας ισορροπημένης στάσης όσον αφορά στον κατάλληλο ρόλο του νου ενός ατόμου. Ο καλλιεργημένος νους θεωρήθηκε τόσο ως μέσο (σε σχέση με την υπηρεσία του προς τον Θεό, τον θρόνο και την κοινότητα κατά τη μεσαιωνική περίοδο) και σε μεταγενέστερες περιόδους, ολοένα και περισσότερο ως σκοπός, ως ζητούμενο, σε σχέση με το άτομο που κατέχει μια μορφωμένη διάνοια. Ωστόσον, ξεκινώντας περί τις αρχές του 19ου αιώνα, παρατηρούμε ότι η αυξανόμενη παιδεία και ο αυξανόμενος χρόνος αναψυχής συνέβαλαν στη μετατόπιση αυτής της ισορροπίας προς την αντίληψη ότι, η ατομική συνείδηση και η ατομική ευημερία συνιστούν την επικρατούσα πραγματικότητα.

Η εξαιρετική ικανότητα της μνήμης να συσσωρεύει ισχύ

Τα πλέον ανεπτυγμένα ζωντανά πλάσματα (τα οποία έχουν αποκτήσει μεγαλύτερο φάσμα λειτουργιών) διαθέτουν πιο ισχυρά νευρικά κέντρα ή στις πλέον ανεπτυγμένες περιπτώσεις εγκέφαλο, για να συντονίζουν τις ενέργειες μιας ποικιλίας οργάνων. Η διευρυμένη σφαίρα πιθανών ενεργειών τους, υπερβαίνει την ικανότητα των κληρονομικών χαρακτηριστικών στα γονίδια, ώστε να καθοδηγούν αυτομάτως τις κατάλληλες αποκρίσεις.

Έτσι αναδύεται η ανάγκη για έξυπνη επιλογή και ο εγκέφαλος προκύπτει ως ο ενεργοποιητής, ο καταλύτης, ο δραστικός παράγων των κατάλληλων εναλλακτικών λύσεων. Φυσικά ο εγκέφαλος πρέπει κατά πρώτον να «γεμίσει» με εμπειρία, που προσλαμβάνεται είτε άμεσα είτε μέσω της ανατροφής των γονέων ή άλλων ενηλίκων. Ορισμένα μεγάλα θηλαστικά, όπως οι μητέρες αρκούδες, παραμένουν με τα μικρά τους για ενάμισυ χρόνο ή περισσότερο, μια περίοδο κατά την διάρκεια της οποίας οι απόγονοι έχουν την ευκαιρία να μάθουν τις απαιτούμενες δεξιότητες για να ζήσουν μόνοι τους. Τα περισσότερα είδη πουλιών περνούν αρκετές εβδομάδες διδάσκοντας τους νεοσσούς τους πώς να πετούν. Κατόπιν αυτοί πρέπει να φροντίσουν για τον εαυτό τους.

Αντίθετα, οι άνθρωποι απαιτούν σχεδόν δύο δεκαετίες καλλιέργειας προτού να μπορούν να θεωρηθούν ενήλικες. Η εμπειρία με τη σειρά της απαιτεί μνήμη για να εξυπηρετήσει τον ιδιοκτήτη της. Καθώς ο πιο ανεπτυγμένος οργανισμός παρατηρεί επιτυχημένη συμπεριφορά – για παράδειγμα, η σωστή μέθοδος καταγραφής του θηράματος – μετατρέπει τις εντυπώσεις των σωμάτων και τη δύναμη στο παιχνίδι, σε ψυχικές αναπαραστάσεις ή σε νευρολογικές παρορμήσεις και κατόπιν τις αποθηκεύει στη μνήμη. Οι νευρολογικές παρορμήσεις, που είναι αντανακλάσεις της ύλης και της ενέργειας σε δράση, διατηρούν τον χαρακτήρα τους ως δύναμη, αλλά σε μια τροποποιημένη – «αλλοιωμένη» κατάσταση: ως αποθηκευμένη ενέργεια.

Τα πλέον προηγμένα είδη ζώων είναι σε θέση να συγκεντρώσουν τη γνώση και την εμπειρία ποικίλων βαθμών πολυπλοκότητας. Αυτή είναι δυνητική ισχύς, καθώς η εμπειρία βελτιώνει σημαντικά την ικανότητα του οργανισμού να αντιταχθεί στο περιβάλλον. Μέσω της μνήμης, τα ζωντανά υποκείμενα έχουν τη δυνατότητα να κάνουν χρήση προηγουμένως δαπανηθείσης δυνάμεως.

Επομένως, η γνώση και η εμπειρία είναι πιθανή δύναμη που περιμένει την ατομική βούληση και τις ευνοϊκές εξωτερικές συνθήκες, για να αναδιαμορφωθεί η εκπροσώπησή της στη φυσική πραγματικότητα. Οι αποθηκευμένες πληροφορίες μπορούν να δράσουν για να παρέχουν στον εγκέφαλο εκείνες τις κατάλληλες οδούς, μέσω των οποίων ο οργανισμός θα διοχετεύσει στη συνέχεια τη ζωντανή του δύναμη για να επιτύχει τα βέλτιστα αποτελέσματα.

Ως μορφές ενέργειας, η γνώση και η μνήμη είναι δυναμικές αιχμάλωτοι του νου, οι οποίες ασκούν συνεχή επιρροή σε διαφορετικά επίπεδα ψυχικής δραστηριότητας. Αυτές οι παρορμήσεις μπορούν να παραμείνουν σε ασυνείδητο επίπεδο ή να εμφανιστούν στα συνειδητά μέρη του νου, αν το μέγεθος τους φτάσει σε μια «κρίσιμη μάζα».

Το αποφασιστικό πλεονέκτημα του ανθρώπου έναντι των άλλων εμβίων όντων

Εάν όλα τα ζωντανά όντα επιδιώκουν να συγκεντρώσουν όσο το δυνατόν περισσότερη δύναμη, γιατί τα ανθρώπινα όντα μπορούν και την συσσωρεύουν περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο φυτικό ή ζωικό είδος; Τι εξηγεί αυτήν την ανωτερότητα του ανθρώπου σε σχέση με άλλες μορφές ζωής; Τι εξηγεί την τεράστια δύναμη του ανθρώπου;

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα πρέπει να ανιχνευθεί στην ικανότητα του εγκεφάλου του ανθρώπου να μετατρέψει την ορατή, αντιληπτή αλληλεπίδραση της ύλης με την ενέργεια σε νευρολογικές ώσεις, σε παρορμητικά ερεθίσματα. Αν και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ ύλης και ενέργειας – για παράδειγμα, η σύγκρουση μεταξύ δύο αυτοκινήτων – καταλαμβάνει χώρο και χρόνο, ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να συμπιέσει αυτό το θέαμα σε υπερμικροσκοπικό επίπεδο, να το αρχειοθετήσει και στη συνέχεια να το αποκαταστήσει αμέσως στο «εσωτερικό μάτι» του νου, αυτού που «ορά και ακούει».

Ένα άτομο που έχει βιώσει την καταστροφική δύναμη ενός τυφώνα θα διατηρήσει επί πολύ καιρό μια εικόνα της στη μνήμη του. Σε περίπτωση που το θύμα αυτής της καταιγίδας βρεθεί ξανά στο μονοπάτι ενός τυφώνα, θα ξέρει στιγμιαία τι να κάνει.

Μια εκπληκτικά μεγάλη ποσότητα εντυπώσεων του κόσμου μπορεί να χωρέσει στο μυαλό ενός ατόμου. Ακόμη και τέτοια εκπληκτικά γεγονότα όπως η έκρηξη του Βεζούβιου στην Αρχαία Ρώμη ή η τεράστια καταστροφή του Β΄Μεγάλου Πολέμου μπορεί να φιλοξενηθούν στο νου ενός ατόμου σε μια αντιπροσωπευμένη μορφή μέσω των ιστορικών βιβλίων και άλλων διαύλων επικοινωνίας. Κανένα άλλο ζωντανό ον δεν είναι ικανό να συγκεντρώσει τόση ενδεχόμενη δύναμη σε ένα τόσο μικρό συμπαγές μέρος.

Με μια περίεργη έννοια η εργασία του νου είναι παράλληλη με την λειτουργία των χρημάτων. Όπως έχουμε ήδη συζητήσει, τα χρήματα μπορούν να συμπιέσουν τεράστιες ποσότητες φυσικού πλούτου και εξουσίας σε μια αντιπροσωπευτική μορφή, έντυπη ή ηλεκτρονική. Τα χρήματα χρειάζονται πολύ λίγο χώρο και μπορούν να μετακινηθούν, να μετατραπούν ή να κινητοποιηθούν γρήγορα, ενώ η πραγματικότητα της φυσικής ισχύος θα αντισταθεί στις προσπάθειες που αποπειρώνται να την αλλάξουν. Ως εκ τούτου, ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να μετατρέψει την πραγματική ισχύ σε έναν αντιπροσωπευτικό τρόπο, ο οποίος στη συνέχεια θα είναι πιο δεκτικός σε διαχείριση και χειραγώγηση από τη διάνοια.

Προφανώς, γι’ αυτόν τον λόγο οι δραστηριότητες του ανθρώπου, η ορμή και η προσπάθειά του να κατακτήσει ισχύ, διαφέρουν τόσο πολύ από τη συμπεριφορά άλλων εμβίων όντων. Εάν οι χαμηλότερες μορφές της ζωής καταβάλλουν το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας τους προς συλλογή ή σύλληψη τροφίμων, τότε αξίζει να σημειωθεί ότι οι κάτοικοι των τεχνολογικά προηγμένων εθνών ξοδεύουν περισσότερο χρόνο στην απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων απ’ ότι στην άμεση εξασφάλιση φυσικής τροφής. Επομένως, βλέπουμε ότι η φυσική διατροφή και οι πληροφορίες είναι και οι δύο συνεχώς διατιθέμενοι πόροι, που επιτρέπουν στις ζωές μας να προχωρήσουν.

Ενισχύοντας τις γνώσεις του για τον κόσμο, ο μεμονωμένος άνθρωπος επεκτείνει την ισχύ, όπως τα ζώα αποκτούν περισσότερη δύναμη εξασφαλίζοντας τρόφιμα. Η διατροφή από τη φύση της είναι μια περιορισμένη λειτουργία, επειδή περιλαμβάνει την πέψη πραγματικών, φυσικών αντικειμένων που έχουν μάζα και βάρος και έτσι δεν μπορούν να απορροφηθούν από έναν οργανισμό σε άπειρες ποσότητες. Αντίθετα, η εκμάθηση προσεγγίζει το άπειρο, καθώς τα αντικείμενα που κατακτά η δραστηριότητα αυτή είναι αβαρή, άϋλα και αντιπροσωπευτικά, πλήρως διαχωριζόμενα από τις φυσικές τους ιδιότητες. Κατά τα φαινόμενα δεν υπάρχει κανένα όριο στο ποσό των πληροφοριών που μπορεί να αποκτήσει ένα άτομο.

Ο ρόλος της φαντασίας.

Αλλά όσο καταπληκτική και αν είναι αυτή η λειτουργία της αντιπροσώπευσης, δεν αποδίδει ακόμη πλήρως την ανωτερότητα του ανθρώπου όσον αφορά τα άλλα έμβια όντα. Είναι επίσης απαραίτητο να εξετάσουμε και μιαν άλλη μοναδική ποιότητα του «Έμφρονος Ανθρώπου», η οποία μπορεί να ονομαστεί φαντασία ή δημιουργικότητα. Αυτή συνίσταται από τα εξής:

(α) Ο άνθρωπος είναι σε θέση να «αποσυναρμολογήσει» τα φαινόμενα στα συστατικά τους και να τα ανασυναρμολογήσει, ανεξάρτητα από τους περιορισμούς του χρόνου και του χώρου και

(β) μπορεί να επισυνάψει, να προσαρτήσει ανακαλυφθείσες και εφευρεθείσες ιδιότητες σε αυτά τα αντιπροσωπευτικά συστατικά της πραγματικότητας.

Αντίθετα, ο χειρισμός πραγματικών, φυσικών αντικειμένων ή δυνάμεων δεν επιτυγχάνεται εύκολα. Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να εκτρέψουμε τη ροή ενός ποταμού μόνο με τα χέρια μας. Αλλά μόλις ο νους έχει μετατρέψει τον αντιληπτό φυσικό κόσμο σε αντιπροσωπευτικά συστατικά, είναι δυνατό να αντιστραφεί η πορεία ενός ποταμού, τουλάχιστον μέσα στα όρια του νου ενός μηχανικού.

Ως εκ τούτου, η φαντασία μπορεί να συλλάβει πλήρως και αρτίως τον άνθρωπο, βαίνοντα προς τα εμπρός ή προς τα οπίσω στο χρόνο, να ανακτά την νεότητά του ή να αλλάζει το φύλο του. Οι συντάκτες των ιστοριών και των μύθων είναι ελεύθεροι να μας διασκεδάσουν και να μας ψυχαγωγήσουν με οράματα ιπτάμενων χαλιών, χαλιά, αλόγων που μιλάνε και βουνών χρυσού. Με μια πρακτική έννοια, ωστόσο, η ανθρώπινη δημιουργικότητα ανοίγει το δρόμο προς τιτάνεια επιτεύγματα και μπορεί κυριολεκτικά να μετακινήσει βουνά.

Ένα παιδί που παρατηρεί την πτήση ενός πουλιού μπορεί να ονειρευτεί πως κάποια μέρα θα πετάξει, αν και βεβαίως τα φυσικά του χαρακτηριστικά το εμποδίζουν να το πράξει χωρίς εξωτερική βοήθεια. Αλλά ένας ενήλικος άνθρωπος μπορεί να είναι σε θέση να κάνει πρακτικά βήματα προς την υλοποίηση αυτής της φιλοδοξίας.

Με την προσέγγιση αυτήν θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουμε σχεδόν υπολογίσει την ανωτερότητα του ανθρώπου έναντι των άλλων ζωντανών πλασμάτων. αλλά και την ικανότητά του να κινητοποιεί φαινομενικά απεριόριστες ποσότητες ισχύος. Για άλλη μια φορά, οι βασικοί παράγοντες είναι οι εξής: (α) ο μετασχηματισμός της αντιληπτής δύναμης σε αντιπροσωπευτική, δυνητική ενέργεια σε συμπαγή και χρησιμοποιήσιμη μορφή. (β) η συσσώρευσή της σε μεγάλες ποσότητες και (γ) η αναδιάρθρωση των αντιπροσωπευτικών φαινομένων μέσω της φαντασίας.

Η ευπάθεια και τρωτότητα του απομονωμένου ατόμου

Όμως, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, υπάρχει ακόμα ένας άλλος βασικός παράγοντας που αντιπροσωπεύει τον εξέχοντα ρόλο του ανθρώπου στη Γη. Το μοναχικό άτομο είναι ένα ασυνήθιστα ευάλωτο πλάσμα. Είναι απίθανο ο τυπικός «αστικός κάτοικος» της εποχής μας (απομονωμένος και χωρίς τις υπέροχες εφευρέσεις του πολιτισμού ή δίχως την υποστήριξη οποιουδήποτε αποθέματος φαγητού) να μπορούσε να επιβιώσει σε μια έρημο για περισσότερο από μερικές εβδομάδες. Σε περίπτωση μάλιστα που παρεμβαίνει και αντίξοος καιρός, πιθανότατα θα χαθεί νωρίτερα. Είναι μάλον ντροπή του ανθρώπου, πως ένα μικρό ποντίκι του αγρού θα μπορούσε να επιβιώσει από μόνο του πολύ περισσότερο από αυτόν.

Στην πραγματικότητα, η δύναμη του μεμονωμένου ανθρώπου είναι κυρίως δυνητική ισχύς που περιέχεται στον εγκέφαλο ενός ατόμου. Προκειμένου να μετατραπεί αυτή η πιθανή ενέργεια σε δραστική εκδήλωση, ο άνθρωπος χρειάζεται υλικά όργανα, καθώς και άλλα άτομα με τις διαθέσιμες σωματικές και πνευματικές ιδιότητές τους. Ο προϊστορικός εφευρέτης του πρώτου τσεκουριού χρειάστηκε σαφώς πυριτόλιθο κι ένα ξύλινο στέλεχος για να φέρει την αντίληψή του στην πραγματικότητα. Μόλις δημιουργήθηκε, το πρωτόγονο τσεκούρι μπόρεσε να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στην ανθρώπινη ανάπτυξη μόνον όταν ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων της φατριάς έμαθε πώς να το παράγει και να το χρησιμοποιεί, ειδικά εναντίον άλλων φυλών που δεν είχαν τέτοια καταστροφικά όπλα.

Η υπερεκτίμηση του Εαυτού

Η διανοητική ισχύς που μπορεί να υποβιβάσει τη φυσική διατροφή ενός ατόμου σε δευτερογενή σημασία, θα μπορούσε εύκολα να φανταστεί ότι στέκεται ψηλότερα από τα υλικά φαινόμενα και κυριαρχεί σε αυτά. Η υπερεκτίμηση του εαυτού είναι ένα συνεχώς επαναλαμβανόμενο και λίαν δαπανηρό λάθος στην ανθρώπινη ζωή. Δυστυχώς, η ανάπτυξη του ίδιου του πολιτισμού, η οποία συνδέεται στενά με συσσώρευση της γνώσης, έχει μιαν ιδιάζουσα επιβλαβή τάση να μετατρέπει τους πολιτισμένους ανθρώπους σε ατομικιστές, ανίκανους να θυσιάσουν ένα μέρος της ζωής τους για κοινούς στόχους.

Δεδομένου ότι με την πρώτη ματιά η συγκέντρωση πληροφοριών εμφανίζεται ως μεμονωμένο εγχείρημα, ένας λόγιος διανοούμενος μπορεί να καταλήξει στο σφαλερό συμπέρασμα ότι, η συσσωρευμένη σοφία του οφείλεται εξ ολοκλήρου στις δικές του προσπάθειες και ως εκ τούτου μπορεί να θεωρηθεί ιδιωτική του ιδιοκτησία. Έχοντας αποκτήσει πνευματική αντοχή και υπεροχή, ο μορφωμένος άνθρωπος μπορεί να φανταστεί ότι δεν έχει περαιτέρω ανάγκη τις πολλές ενώσεις ανθρώπων που τον βοήθησαν στο δρόμο του προς την ωριμότητα ή προς την κοινότητα στην οποία μεγάλωσε και από την οποία έλαβε μεγάλο μέρος των γνώσεών του. Οι άνθρωποι με υψηλή μόρφωση έχουν επίσης την τάση να αισθάνονται ανώτεροι από όσους δεν έχουν εκπαιδευτική εμπειρία και κατά συνέπεια υποτιμούν τη συμβολή των ατόμων χαμηλής ειδίκευσης στην κοινή ευημερία του συνόλου.

Είναι αλήθεια ότι τα πνευματικά επιτεύγματα ενός ταλαντούχου ατόμου δεν μπορούν να υλοποιηθούν χωρίς ατομική προσπάθεια και ταλέντο. Αλλά η προσπάθεια που ένα άτομο επενδύει στην εκπαίδευσή του αντιπροσωπεύει μόνον ένα μικρό κλάσμα του έργου που επενδύεται σε αυτόν από τους γονείς και τους εκπαιδευτές του και από εκείνους που εκπαίδευσαν τους εκπαιδευτές του σε μια μακρά εξέλιξη που εκτείνεται στη διάρκεια αιώνων.

Τα περισσότερα από τα πράγματα που θεωρούμε δεδομένα μας έχουν δοθεί από προηγούμενες γενιές. Με μια φυσική έννοια, τα βιβλία που χρησιμοποιεί ένας λόγιος είναι το προϊόν αιώνων τεχνικών βελτιώσεων που μεταβιβάζονται από τη μία γενιά στην άλλη. Ορισμένες από τις πτυχές της διαδικασίας εκτύπωσης που τελειοποίησε ο Γουτεμβέργιος και χρονολογούνται προς τα πίσω ακόμη έως και την ύστερη ρωμαϊκή αρχαιότητα.

Ταυτόχρονα, οι μεγάλοι εφευρέτες και οι στοχαστές της ιστορίας δεν θα μπορούσαν να αφιερώσουν τους εαυτούς τους σε χρόνια σπουδών και περισυλλογής δίχως τη συμβολή πολλών, ολιγότερο ταλαντούχων ατόμων. Οι «μέλισσες – εργάτες» της ιστορίας, δηλαδή οι ευρείες μάζες των εργαζομένων, βοήθησαν στη δημιουργία του υλικού πλαισίου, οικονομικού, θεσμικού και προστατευτικού, υφών και λειτουργιών που κατέστησαν εφικτή την παροχή του χρόνου αναψυχής ο οποίος απαιτείται από τους μεγάλους νόες για τα δημιουργικά τους επιτεύγματα.

Α. Κωνσταντίνου 

Similar Posts