Παρακολουθώντας  τη Συνάντηση Κορυφής της 28ης «Διάσκεψης Κλιματικής Αλλαγής» (COP28 Climate Summit)

Η Διάσκεψη COP28 θα τονίσει τις ανισότητες μεταξύ του ανεπτυγμένου και του αναπτυσσόμενου κόσμου σχετικά με τις φιλοδοξίες περί του κλίματος, καθώς και τις διαφορετικές προτεραιότητες των επιμέρους χωρών σχετικά με το τι θα συζητηθεί και πώς θα πρέπει να δομηθούν οι παγκόσμιες λύσεις για την κλιματική αλλαγή και την ενεργειακή μετάβαση. Η φετινή ετήσια Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, η οποία διαρκεί από τις 30 Νοεμβρίου έως τις 12 Δεκεμβρίου στο Ντουμπάι, έρχεται σε αυτό που πολλοί επιστήμονες και ακτιβιστές για το κλίμα θεωρούν κρίσιμη στιγμή, με το 2023 να είναι μέχρι στιγμής η θερμότερη χρονιά που έχει καταγραφεί. Ωστόσο, το προβάδισμα στη διάσκεψη έχει βυθιστεί σε διαπραγματευτικές προκλήσεις σε ζητήματα όπως η ανάγκη δραστικής μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και πόσο ο ανεπτυγμένος κόσμος πρέπει να βοηθήσει στη χρηματοδότηση της ενεργειακής μετάβασης και να συνδράμει τις αναπτυσσόμενες χώρες να πληρώσουν για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

Επιπλέον, ο φετινός οικοδεσπότης, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, έχει τεθεί υπό έλεγχο ως ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς πετρελαίου στον κόσμο, δίνοντάς του ένα κίνητρο να παρατείνει τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Η πλούσια χώρα του Αραβικού Κόλπου ονόμασε τον Σουλτάνο Αχμέντ Αλ-Τζαμπέρ – τον διευθύνοντα σύμβουλο της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου του Άμπου Ντάμπι – ως Πρόεδρο της διάσκεψης, γεγονός που τροφοδότησε περισσότερο σκεπτικισμό μεταξύ δυτικών διαπραγματευτών και ακτιβιστών για το κλίμα, σχετικά με τη δέσμευση της χώρας στην ενεργειακή μετάβαση και την άμβλυνση των πιέσεων της κλιματικής αλλαγής.

Στο συνέδριο θα ανακοινωθούν ορισμένες νέες πρωτοβουλίες, παράπλευρες συμφωνίες μεταξύ χωρών και εταιρειών και δεσμεύσεις από μια χούφτα συμμετεχόντων στο COP28. Ωστόσο, ενώ οι διαπραγματευτές λειτουργούν πυρετωδώς στο Ντουμπάι, αξίζει να εστιάσουμε στα ακόλουθα θέματα :

Ο πρώτος παγκόσμιος απολογισμός της «Συμφωνίας του Παρισιού»

Το επίκεντρο της διάσκεψης είναι οι συζητήσεις γύρω από τη λεγόμενη «Παγκόσμια Απογραφή» της Συμφωνίας του Παρισιού, όπου τα τεχνικά ευρήματα υποδεικνύουν ανεπαρκή παγκόσμια πρόοδο ως προς την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Ο παγκόσμιος απολογισμός αποτελεί βασικό μέρος της Συμφωνίας του Παρισιού, που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση της συλλογικής προόδου των υπογραφόντων στην εφαρμογή και στην επίτευξη των στόχων που περιγράφονται στο σύμφωνο του 2015 για το κλίμα. Στις 8 Σεπτεμβρίου, τα Ηνωμένα Έθνη δημοσίευσαν μια σύνθεση του τεχνικού τους διαλόγου του πρώτου τους «παγκόσμιου απολογισμού», ο οποίος αναπάντεχα διαπίστωσε ότι αν και η Συμφωνία του Παρισιού είχε «σημαντικά» μειώσει τις προβλέψεις για μελλοντική υπερθέρμανση του πλανήτη, ο κόσμος «δεν βρίσκεται σε καλό δρόμο για την επίτευξη των μακροπρόθεσμων στόχων» της διεθνούς συνθήκης. Στην τεχνική έκθεση, τα Ηνωμένα Έθνη πρόσθεσαν ότι οι τρέχουσες παγκόσμιες εκπομπές δεν ήσαν σύμφωνες με προτυποποιημένους παγκόσμιους σταθερότυπους μετριασμού των εκπομπών σύμφωνα με τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού για περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε 1,5 ή 2 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή.

Η έκθεση των Ηνωμένων Εθνών σημείωσε επίσης ότι η φιλοδοξία των «Εθνικά Καθορισμένων Συνεισφορών» (Nationally Determined Contributions – NDC, δηλαδή δεσμεύσεων στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισιού από παγκόσμιες κυβερνήσεις) έπρεπε να αυξηθεί, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της συνθήκης. Επιπλέον, ο απολογισμός προειδοποίησε ότι η πρόσβαση των αναπτυσσόμενων χωρών στη χρηματοδότηση για το κλίμα πρέπει να βελτιωθεί. Στην ετήσια τους «Έκθεσή Χάσματος  Εκπομπών» που κυκλοφόρησε νωρίτερα αυτόν τον μήνα (η οποία αξιολογεί τις παγκόσμιες NDC και προσπαθεί να εκτιμήσει τον αντίκτυπό τους στην κλιματική αλλαγή), τα Ηνωμένα Έθνη εκτίμησαν επίσης ότι εάν τηρηθούν οι τρέχουσες άνευ όρων NDC, η κλιματική αλλαγή θα εξακολουθούσε ώστε να προβλέπεται πως η υπερθέρμανση του πλανήτη θα φθάσει τους 2,9 βαθμούς Κελσίου σε αυτόν τον αιώνα. Η Έκθεση του ΟΗΕ για το χάσμα εκπομπών ανέφερε περαιτέρω ότι, ακόμη και αν εκπληρωθούν επαρκώς οι υπό όρους NDC (που είναι δεσμεύσεις επιτεύξιμες με αρκετή χρηματοδότηση και τεχνολογία), η υπερθέρμανση του πλανήτη θα εξακολουθούσε να προβλέπεται πως θα φτάσει τους 2,5 βαθμούς Κελσίου.

Οι διαπραγματεύσεις για τον παγκόσμιο απολογισμό πιθανότατα θα αποκαλύψουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών, που θέλουν περισσότερη οικονομική στήριξη για την πράσινη μετάβαση, και των ανεπτυγμένων ομολόγων τους, που θέλουν τα αναπτυσσόμενα κράτη με μεγάλες εκπομπές να ενισχύσουν τις δεσμεύσεις τους για το κλίμα. Η COP28 θα δει την τελική φάση του Παγκόσμιου Απολογισμού, γνωστή ως «εξέταση των εκροών», όπου οι χώρες θα συναντηθούν και θα συζητήσουν τις τεχνικές εκθέσεις που δημοσιεύθηκαν από τα Ηνωμένα Έθνη νωρίτερα αυτό το έτος. Το πολιτικό αποτέλεσμα της διαδικασίας απολογισμού στη φετινή διάσκεψη (και οι συμφωνίες που έγιναν για τον τρόπο επιτάχυνσης ή αύξησης των φιλοδοξιών για το κλίμα παγκοσμίως) θα ενημερώσουν στη συνέχεια τον επόμενο γύρο των NDC που αναμένεται το 2025.

Μέχρι στιγμής οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν αντιμετωπίσει πιέσεις ώστε να ορίσουν πιο φιλόδοξες NDC από τις αναπτυσσόμενες χώρες, με αποτέλεσμα οι NDC των δυτικών χωρών να είναι πιο λεπτομερείς και ολοκληρωμένες από εκείνες των αναπτυσσόμενων χωρών, συμπεριλαμβανομένων χωρών μεγάλων εκπομπών όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ινδονησία και η Σαουδική Αραβία.

Στην COP28, η Δύση πιθανότατα θα πιέσει τις χώρες μεγάλων εκπομπών να αυξήσουν την πληρότητα των μελλοντικών NDC τους. Ωστόσον, η «Ομάδα Ομοϊδεατών των Αναπτυσσόμενων Χωρών» (Like-Minded Group of Developing Countries – LMDCs – ένα σύνολο χωρών που ευθυγραμμίζονται σε ορισμένα εμπορικά και κλιματικά ζητήματα με επικεφαλής την Κίνα, την Ινδία και τη Σαουδική Αραβία) πιθανότατα θα ισχυριστεί ότι οποιαδήποτε αύξηση των φιλοδοξιών για το κλίμα θα πρέπει να συνοδεύεται από ανάλογες αυξήσεις στην «πράσινη χρηματοδότηση» από τη Δύση για να βοηθήσει στη χρηματοδότηση των πιο φιλόδοξων δεσμεύσεων.

Μείωση της κατανάλωσης των ορυκτών καυσίμων και των εκπομπών άνθρακα

Το ερώτημα εάν συνιτάται «σταδιακή κατάργηση» ή «σταδιακή μείωση» της χρήσης ορυκτών καυσίμων είναι επίσης ένα θέμα που θα απασχολήσει την COP28. Τα τεχνικά ευρήματα στις εκθέσεις των Ηνωμένων Εθνών για τον παγκόσμιο απολογισμό και το ετήσιο χάσμα εκπομπών, αποκάλυψαν ένα έντονο χάσμα μεταξύ των στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού και των τρεχουσών ενεργειών των χωρών για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Στην επικείμενη διάσκεψη, η Δύση (και ιδιαίτερα η Ευρωπαϊκή Ένωση) θα χρησιμοποιήσει αυτό το κενό για να προσπαθήσει να δικαιολογήσει μια παγκόσμια συμφωνία για τον οριστικό τερματισμό της χρήσης ορυκτών καυσίμων. Τον Οκτώβριο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δημοσίευσε τη διαπραγματευτική του θέση στην COP28, η οποία τόνιζε την ανάγκη για «παγκόσμια σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων με αμείωτο ρυθμό». Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες θα θεωρήσουν «εχθρική» αυτήν τη «σταδιακή κατάργηση», που σημαίνει ότι οι χώρες χρειάζεται μόνο να μειώσουν την «αδιάκοπη» κατανάλωση ορυκτών καυσίμων (δηλαδή την κατανάλωση που δεν συλλαμβάνει σημαντικό μέρος των εκπομπών τους) σε αντίθεση με το να την τερματίσουν εντελώς. Ακόμη και οι συζητήσεις για τη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων μπορεί να φανούν πολύ …. «τοξικές» για τους μεγάλους παραγωγούς πετρελαίου για να τις εξετάσουν, ιδιαίτερα εάν τη θεωρούν ως ένα διαδικαστικό σκαλοπάτι για μεγαλύτερες φιλοδοξίες στο μέλλον.

Ωστόσο, τους τελευταίους μήνες, ο ορισμένος Πρόεδρος της COP28 Αλ Τζαμπέρ  επανέλαβε ότι ο κόσμος πρέπει τελικά να μειώσει την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων. Σε μια σύνοδο κορυφής πριν από τη COP του Οκτωβρίου στο Άμπου Ντάμπι, στην οποία συμμετείχαν πολλές χώρες, ο Αλ Τζαμπέρ  είπε επιπλέον ότι ήξερε ότι υπήρχαν «ισχυρές απόψεις σχετικά με την ιδέα να συμπεριληφθεί η γλώσσα για τα ορυκτά καύσιμα και τις ανανεώσιμες πηγές στο κείμενο των διαπραγματεύσεων» και τόνισε την ανάγκη οι διαπραγματευτές να «συνεργαστούν για να βρουν λύσεις που μπορούν να επιτύχουν ευθυγράμμιση, κοινό έδαφος και συναίνεση μεταξύ όλων των μερών». Ως επικεφαλής της Πετρελαϊκής Εταιρείας του Άμπου Ντάμπι (Abu Dhabi National Oil Company – ADNOC) και ισχυρή  φωνή στον ΟΠΕΚ, η θέση του Αλ Τζαμπέρ  μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερη πίεση από τα Εμιράτα σε παρόμοιες πετρελαιοπαραγωγές χώρες, ώστε να προσφέρουν τουλάχιστον ορισμένες παραχωρήσεις για τη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων. Αλλά ακόμα κι αν οι χώρες υπογράψουν μια συμφωνία για τη μείωση της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων στην COP23, το τελικό συμφωνημένο κείμενο σχεδόν σίγουρα θα είναι εξαιρετικά περιορισμένο και θα περιλαμβάνει διάφορες προειδοποιήσεις.

Σχετικά, οι συμμετέχοντες στην COP23 θα συζητήσουν έντονα πώς να μειωθούν οι εκπομπές ορυκτών καυσίμων, μεταξύ άλλων μέσω της χρήσης νέων τεχνολογιών δέσμευσης άνθρακα. Η βιομηχανία ενέργειας, καθώς και πολλές δυτικές κυβερνήσεις, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Καναδάς, έχουν εξετάσει τις τεχνολογίες «δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα» (Carbon Capture and Storage -CCS) ως κρίσιμο τρόπο για να συνεχίσουν να καίνε τα ορυκτά καύσιμα με ταυτόχρονη μείωση των εκπομπών. Οι τεχνολογίες CCS δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί ευρέως, καθώς τα πιθανά οικονομικά οφέλη τους είναι επί του παρόντος λιγότερο σαφή από τα κοινωνικά και κλιματικά οφέλη τους, μειώνοντας την επιθυμία του ιδιωτικού τομέα να υιοθετήσει τέτοιες τεχνολογίες. Ωστόσο, οι ακτιβιστές για το κλίμα ανησυχούν ότι η συζήτηση για τις τεχνολογίες CCS είναι απλώς ένα τέχνασμα της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων για να επιβραδύνει την παγκόσμια μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ότι τέτοιες συζητήσεις υποβαθμίζουν τις γενικές φιλοδοξίες για το κλίμα, επειδή, στο τέλος της ημέρας, οι υδρογονάνθρακες … χρησιμοποιούνται ακόμη. Επίσης, ορισμένοι ακτιβιστές για το κλίμα υποστηρίζουν ότι η μεγάλη στήριξη σε τεχνολογίες CCS για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα θα μπορούσε να διευρύνει περαιτέρω το χάσμα μεταξύ των δεσμεύσεων και της δράσης των χωρών για το κλίμα, καθώς πολλά έργα CCS θα καθυστερούν ή θα εγκαταλείπονται πάντα λόγω κόστους ή και λόγω τεχνολογικών προκλήσεων.

Δεσμεύσεις για τη χρηματοδότηση του κλίματος

Ενώ η Δύση θα επικεντρωθεί στην ενίσχυση των παγκόσμιων δεσμεύσεων για το κλίμα στο COP2 (ένα παγκόσμιο δίκτυο 450+ οργανισμών, που εργάζονται για να ενισχύσουν τη συλλογική ικανότητα αντοχής και προσαρμογής στην κλιματική κρίση ενσωματώνοντας και την ψυχολογική ανθεκτικότητα στην ανθεκτικότητα στο κλίμα)), η προτεραιότητα του αναπτυσσόμενου κόσμου θα επικεντρωθεί στην εξασφάλιση περισσότερης χρηματοδότησης για το κλίμα. Η ιδέα ότι οι πλουσιότερες χώρες πρέπει να βοηθήσουν στη χρηματοδότηση της ενεργειακής μετάβασης στον αναπτυσσόμενο κόσμο είναι βασική αρχή τόσο της Συμφωνίας του Παρισιού όσο και άλλων διεθνών συμφώνων για το κλίμα. Ωστόσον, οι αναπτυσσόμενες χώρες απέτυχαν να επιτύχουν τη δέσμευση του 2009 πως θα αυξήσουν την παγκόσμια χρηματοδότηση για το κλίμα στα 100 δισεκατομμύρια δολάρια έως το 2020. Η Δύση τελικά πέτυχε αυτόν τον στόχο το 2022. Ωστόσον, η παγκόσμια έκθεση του ΟΗΕ εξακολουθούσε να εντοπίζει μεγάλα κενά στη χρηματοδότηση για το κλίμα, την οποία η Κίνα, Η Ινδία, η Σαουδική Αραβία και άλλα μέλη της λεγόμενης «Ομάδας Ομοϊδεατών Αναπτυσσόμενων Χωρών» (Like-Minded Group of Developing Countries-LMDCs) πιθανότατα θα χρησιμοποιήσουν στην COP28 ώστε να πιέσουν για τη δημιουργία μιας νέας παρόμοιας δέσμευσης χρηματοδότησης έως το 2030 ή το 2035.. Ενώ ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες πιθανότατα θα επιδέχονται κάποιες διαπραγματεύσεις για το θέμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα προσπαθήσουν μάλλον να αποφύγουν συγκεκριμένες χειροπιαστές δεσμεύσεις, δεδομένων των εσωτερικών πολιτικών περιορισμών του Λευκού Οίκου σχετικά με τη δυνατότητα έγκρισης ακόμη και μικρών ποσών χρηματοδότησης για το κλίμα.

Η χρηματοδότηση για το κλίμα είναι μια από τις πιο κρίσιμες – και αμφιλεγόμενες – πτυχές του «Ταμείου Απωλειών και Ζημιών» που συμφώνησαν να ιδρύσουν οι χώρες στην COP27 και θα οριστικοποιήσουν στη φετινή διάσκεψη. Μετά από μήνες σκληρών διαπραγματεύσεων, οι συμμετέχοντες στην COP27 κατέληξαν σε μια προσωρινή συμφωνία της τελευταίας στιγμής για τη δημιουργία ενός τέτοιου ταμείου, ως τρόπου βοήθειας στις αναπτυσσόμενες χώρες να πληρώσουν για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Η πρόταση ορίζει την Παγκόσμια Τράπεζα ως ταμείο υποδοχής για τα πρώτα τέσσερα χρόνια, αλλά το σχέδιο συμφωνίας (συμπεριλαμβανομένων των ιδιαιτεροτήτων του τρόπου δομής και χρηματοδότησης του μηχανισμού) πρέπει ακόμη να εγκριθεί στην COP28. Αυτό θα μπορούσε να αποδειχθεί προκλητικό, καθώς πέρυσι, μετά την επίτευξη της συμφωνίας, ένας Αμερικανός αξιωματούχος δήλωσε ότι το κείμενο «δεν αντικατοπτρίζει συναίνεση σχετικά με την ανάγκη για σαφήνεια σχετικά με τον εθελοντικό χαρακτήρα των [οικονομικών] συνεισφορών».

Η Αίγυπτος (η οποία φιλοξένησε το COP27 και αντιπροσωπεύει την Αφρική στις διαπραγματεύσεις) δήλωσε επίσης ότι ορισμένα από τα αιτήματά της σχετικά με το μέγεθος του ταμείου και τις σαφείς υποχρεώσεις συνεισφοράς για τις ανεπτυγμένες χώρες δεν ικανοποιήθηκαν. Αυτές οι δηλώσεις υποδηλώνουν ότι οι συμμετέχοντες στην COP28 θα δυσκολευτούν να καταλήξουν σε μια τελική συμφωνία για τη χρηματοδότηση του κλίματος που δεν θα περιλαμβάνει σημαντικές επιφυλάξεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήθελαν να αποφύγουν συγκεκριμένες οικονομικές δεσμεύσεις. Επίσης, στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα, η Ουάσιγκτον πίεσε πλούσιες χώρες που ταξινομούνται τεχνικά ως «μη ανεπτυγμένες χώρες», όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, να συνεισφέρουν στο ταμείο. Ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση φέρεται να σχεδιάζει παρόμοια πίεση στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ώστε να συνεισφέρουν στο ταμείο ζημιών, το ευρωπαϊκό συγκρότημα επίσης δεσμεύτηκε πρόσφατα να κάνει τη δική του «σημαντική» συνεισφορά στο ταμείο στην COP28, υποδηλώνοντας ότι υπάρχει μεγάλο χάσμα μεταξύ Βρυξελλών και Ουάσιγκτον για το θέμα.

Νέα εξόρμηση για την πυρηνική ενέργεια

Οι συζητήσεις για την πυρηνική ενέργεια είναι επίσης βασικές, με την πυρηνική ενέργεια να «επανέρχεται στη μόδα» στη Δύση ως τρόπος βελτίωσης της ενεργειακής ασφάλειας και μείωσης των εκπομπών, παρά τις συνεχιζόμενες ελλείψεις χρηματοδότησης, τις υπερβάσεις κόστους και τις καθυστερήσεις έργων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ηγούνται μιας προσπάθειας για την υπογραφή μιας δήλωσης που στοχεύει να τριπλασιάσει την εγκατεστημένη δυναμικότητα παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στον κόσμο έως το 2050. Η Γαλλία, η Φινλανδία, η Σουηδία, η Νότια Κορέα και το Ηνωμένο Βασίλειο αναμένεται να υπογράψουν μια υπόσχεση, καλώντας την Παγκόσμια Τράπεζα και άλλους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς να συμπεριλάβουν την πυρηνική ενέργεια στις πολιτικές των δαπανών τους. Λίγες ημέρες μετά τη διακήρυξη, η παγκόσμια πυρηνική βιομηχανία – στην οποία κυριαρχούν γαλλικές, αμερικανικές και νοτιοκορεατικές εταιρείες – αναμένεται να κάνει μια ανακοίνωση δεσμεύοντας να τριπλασιάσει την ικανότητα παραγωγής πυρηνικής ενέργειας από τα επίπεδα του 2020.

Η δήλωση θα καλύψει την πρόσφατη στροφή της Δύσης στην πυρηνική ενέργεια, ώστε χώρες όπως η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο ανακοίνωσαν νέα σχέδια για την κατασκευή μεγάλων πυρηνικών αντιδραστήρων τα επόμενα χρόνια. Εν τω μεταξύ, χώρες όπως η Ιταλία, εξετάζουν τώρα την κατασκευή νέων αντιδραστήρων για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες. Ωστόσο, παρά την πολιτική δέσμευση και την υπόσχεση της πυρηνικής βιομηχανίας για επέκταση της παραγωγικής ικανότητας, η χρηματοδότηση για την ακριβή πηγή παραγωγής θα παραμείνει πιθανότατα πρόκληση, καθώς οι καθυστερήσεις των έργων έχουν ήδη οδηγήσει σε μεγάλες υπερβάσεις κόστους πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αν και η τεχνολογία παραμένει σχεδόν αμετάβλητη εδώ και δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες αναμένεται επίσης να περιγράψουν την πρώτη διεθνή στρατηγική στον κόσμο για την εμπορευματοποίηση της πυρηνικής σύντηξης στην COP28, μετά την ανακάλυψη του περασμένου έτους, οπότε Αμερικανοί επιστήμονες πέτυχαν «ανάφλεξη σύντηξης»   για πρώτη φορά.

Νέα προσοχή στη γεωργία και στη βιομηχανία τροφίμων

Οι διαπραγματεύσεις της COP28 θα επικεντρωθούν επίσης στον τομέα των τροφίμων και της γεωργίας, θέτοντας τις βάσεις για μελλοντική πρόοδο, ακόμη και αν δεν ανακοινωθούν σημαντικές δεσμεύσεις. Σε σύγκριση με άλλα ζητήματα, όπως η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα, ο τομέας των τροφίμων και της γεωργίας έχει παραμεληθεί σε μεγάλο βαθμό στις παγκόσμιες διαπραγματεύσεις για το κλίμα, παρά το γεγονός ότι ο τομέας συνεισφέρει σημαντικά αλλά και αποτελεί θύμα της κλιματικής αλλαγής. Ο κλάδος αντιπροσωπεύει συλλογικά περίπου το ένα πέμπτο των παγκόσμιων εκπομπών και ακόμη υψηλότερο ποσοστό εκπομπών μεθανίου. Είναι επίσης μοναδικά ευάλωτος στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (συμπεριλαμβανομένης της αυξανόμενης συχνότητας ξηρασιών και πλημμυρών), καθώς και στις προσπάθειες των κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή μέσω εντολών που απαιτούν από τον αγροτικό τομέα (και από άλλες βιομηχανίες) να μειώσει το πετρέλαιο και κατανάλωση φυσικού αερίου, πράγμα το  οποίο κινδυνεύει να μειώσει τις αποδόσεις χωρίς άλλες τεχνολογικές αντισταθμίσεις. Ως οικοδεσπότης της COP28, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ηγούνται μιας προσπάθειας υπογραφής δήλωσης στη διάσκεψη σχετικά με την ανάγκη ενίσχυσης της επισιτιστικής ασφάλειας και του μετασχηματισμού των συστημάτων τροφίμων λόγω των προκλήσεων που τους θέτει η κλιματική αλλαγή. Μετά τη διακήρυξη, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών αναμένεται να δημοσιεύσει τον πρώτο του «οδικό χάρτη» για την επίτευξη και τη βελτίωση της επισιτιστικής ασφάλειας σε ένα σενάριο κλιματικής αλλαγής, όπου οι παγκόσμιες θερμοκρασίες φτάνουν τον 1,5 Κελσίου. Οι διαπραγματεύσεις της COP28 είναι απίθανο να αποφέρουν πρακτικά σχέδια για τη βελτίωση της επισιτιστικής ασφάλειας, αλλά θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως κρίσιμο σημείο ουσιαστική εκκίνησής της.

Συνεργασία ΗΠΑ και Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας

Η επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για το κλίμα ήταν ένα κρίσιμο αποτέλεσμα της συνάντησης του Προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ νωρίτερα, αλλά μένει να φανεί πόσο σθεναρά θα συνεργαστούν το Πεκίνο και η Ουάσιγκτον προς τον σκοπό αυτόν. Μετά τη σύνοδο κορυφής Σι – Μπάιντεν στις 15 Νοεμβρίου, οι δύο χώρες εξέδωσαν κοινή δήλωση λέγοντας ότι θα εργαστούν από κοινού για τον περιορισμό των εκπομπών μεθανίου και τον καθορισμό ενός νέου παγκόσμιου στόχου για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στην COP28, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα στοχεύουν να εξασφαλίσουν μια παγκόσμια δέσμευση για τριπλασιασμό της δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας από τα επίπεδα του 2022 έως το 2030, κάτι που θα χρειαστεί σημαντική συνεργασία ΗΠΑ και Κίνας για να επιτευχθεί.

Επιπλέον, η πρόοδος σε μια προηγούμενη παγκόσμια δέσμευση για μείωση των εκπομπών μεθανίου θα αποτελέσει βασικό επίκεντρο της διάσκεψης, όπως και η συνεργασία μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών για την προώθηση της χρηματοδότησης. Η Παγκόσμια Τράπεζα αναμένεται να δημιουργήσει ένα ταμείο για να βοηθήσει στον εντοπισμό και τον καθαρισμό των εκπομπών μεθανίου παγκοσμίως. Νωρίτερα τον Νοέμβριο, η Κίνα δημοσίευσε το πολυαναμενόμενο σχέδιο δράσης της για τη μείωση των εκπομπών κατά τα επόμενα πέντε χρόνια, αν και αυτό έχει πολλά κενά στις λεπτομέρειες. Ο βαθμός στον οποίο το Πεκίνο και η Ουάσιγκτον συνεργάζονται για κλιματικά ζητήματα θα είναι κρίσιμος για να αποκρυπτογραφηθεί εάν οι στόχοι που περιγράφονται στην COP28 μπορούν να επιτευχθούν ρεαλιστικά.

Οι πολιτικές τάσεις στη Δύση προσθέτουν επείγουσα ανάγκη στη COP28

Η άνοδος του σκεπτικισμού για το κλίμα και η άνοδος των ακροδεξιών πολιτικών προσωπικοτήτων στη Δύση έχει τη δυνατότητα να υπονομεύσει τη μελλοντική πρόοδο στην ενεργειακή μετάβαση, με τους νομοθέτες να αμφισβητούν συνολικά την ύπαρξη κλιματικής αλλαγής και τη χρησιμότητα της χρηματοδότησης της ενεργειακής μετάβασης στις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς αυτά τα χρήματα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθεί αλλού. Αν και τα αποτελέσματα της COP28 είναι απίθανο να επηρεαστούν, το συνέδριο έρχεται μετά την εκλογή ως επομένου Προέδρου της Αργεντινής του σκεπτικιστή για το κλίμα Χαβιέ Μιλέι. Το συνέδριο ακολουθεί επίσης τη νίκη του ακροδεξιού Κόμματος της Ελευθερίας στις πρόσφατες κοινοβουλευτικές εκλογές της Ολλανδίας, μετά από προεκλογική εκστρατεία με μια πολιτική πλατφόρμα που περιλαμβάνει την έξοδο από τη Συμφωνία του Παρισιού, την αντιστροφή της εγχώριας πράσινης νομοθεσίας και τη μείωση των δεσμεύσεων για το κλίμα. Επίσης τον προηγούμενο Σεπτέμβριο, το Ηνωμένο Βασίλειο υπαναχώρησε σε αρκετές δεσμεύσεις του για την κλιματική αλλαγή, συμπεριλαμβανομένης της καθυστέρησης της απαγόρευσης πώλησης νέων αυτοκινήτων με βενζίνη και ντίζελ.

Αν και οι ολλανδικές εκλογές δεν θα έχουν πρακτικό αντίκτυπο στις διαπραγματεύσεις για την COP28, η COP29 του επόμενου έτους θα μπορούσε να αντιμετωπίσει υψηλότερο βαθμό αβεβαιότητας, λόγω της αυξανόμενης πολιτικής επιρροής της ακροδεξιάς στην Ευρώπη, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη υποχώρηση τις δυτικές δεσμεύσεις για το κλίμα, υποχώρηση παρόμοια με εκείνη του Λονδίνου για καθυστερημένη απαγόρευση των οχημάτων ορυκτών καυσίμων. Η νίκη του Κόμματος της Ελευθερίας στις εκλογές της Ολλανδίας, καθώς και μια σειρά άλλων ευρωπαϊκών εκλογών εφέτος, υποδηλώνει επίσης ότι τα ακροδεξιά κόμματα θα μπορούσαν να έχουν καλή επίδοση στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο του επόμενου έτους, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μιαν Ευρωπαϊκή Επιτροπή που θα είναι  λιγότερο επικεντρωμένη στα κλιματικά ζητήματα.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο πρώην πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ προηγείται επί του παρόντος στις δημοσκοπήσεις ενόψει των προεδρικών εκλογών του επόμενου έτους. Εάν ο Τραμπ επανεκλεγεί τον Νοέμβριο του 2024, θα μπορούσε να αποσύρει και πάλι τις Ηνωμένες Πολιτείες από τη Συμφωνία του Παρισιού και τις οποιεσδήποτε συμφωνίες τις σχετικές με οικονομικές δεσμεύσεις που ανέλαβε η κυβέρνηση Μπάιντεν, ιδιαίτερα καθώς αυτές οι δεσμεύσεις είναι πολύ απίθανο να εγκριθούν από το Κογκρέσο πριν από το τέλος της τρέχουσας θητείας του Μπάιντεν, δεδομένης της κυριαρχίας των Ρεπουμπλικανών στη Βουλή των Αντιπροσώπων. Η πιθανή εκλογή ακροδεξιών πολιτικών προσωπικοτήτων, πιο σκεπτικιστών για το κλίμα, τόσο στην Ευρώπη όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα επόμενα χρόνια, καθιστά την πρόοδο στην COP28 ίσως ακόμη πιο σημαντική, καθώς θα μπορούσε να οδηγήσει σε μικρότερη πρόοδο στις μελλοντικές συνόδους κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα.

Το ερώτημα περί της τοποθεσίας τέλεσης της COP29

Οι αντικρουόμενες γεωπολιτικές προτεραιότητες εμπόδισαν την επιλογή οικοδεσπότη για την COP29, κατάσταση η οποία θα μπορούσε να αφήσει τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να φιλοξενήσουν τις συναντήσεις και το επόμενο έτος. Η COP29 υποτίθεται ότι θα διεξαχθεί στην Ανατολική Ευρώπη σύμφωνα με τη «Σύμβαση Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή» (U.N. Framework Convention on Climate Change – UNFCCC), αλλά η ομάδα των 23 χωρών της Ανατολικής Ευρώπης πρέπει να επιλέξει μια θέση, βάσει συναίνεσης. Η Ρωσία εμποδίζει ένα μέλος της ΕΕ να φιλοξενήσει την COP29, υποστηρίζοντας ότι μια τέτοια χώρα δεν θα ήταν αμερόληπτη στη διοργάνωση της εκδήλωσης. Ωστόσον, η Βουλγαρία, η οποία προσφέρθηκε να φιλοξενήσει το συνέδριο, είπε ότι αντιθέτως η θέση της Ρωσίας είναι αντίποινο για την υποστήριξη της Ευρώπης στην Ουκρανία και τη σταδιακή κατάργηση της κατανάλωσης του ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου μέσω κυρώσεων.

Ενώ η Ρωσία θα μπορούσε να προσπαθήσει να φιλοξενήσει τη συνάντηση, οι δυτικές χώρες θα ήταν αντίθετες σε αυτό και δεν θα έστελναν υψηλόβαθμη αντιπροσωπεία εκεί για να συμμετάσχει στη διάσκεψη. Επιπλέον, το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία εμποδίζουν επίσης το ένα το άλλο να φιλοξενήσουν τη διάσκεψη. Εάν δεν επιτευχθεί συμφωνία, ως τοποθεσία τέλεσης της COP29 θα καταλήξει η Βόννη, η έδρα της γραμματείας της UNFCCC. Αλλά η προεδρία θα παραμείνει στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Οι διαπραγματευτές ελπίζουν να επιλύσουν το ζήτημα στην COP28, αλλά οποιαδήποτε καθυστέρηση θα προσθέσει ακόμη περισσότερο άγχος, πέρα από το ζήτημα του δεδομένου σκεπτικισμού της ισχυροποιούμενης ακροδεξιάς περί της κλιματικής αλλαγής, που περιγράφηκε παραπάνω.

A. Kωνσταντίνου