Η σοσιαλιστική νίκη στην Καταλονία ως αντικατοπτρισμός μιας μειωμένης αυτονομιστικής τάσεως

Εξήμισι έτη ύστερα από την αποτυχημένη απόπειρα αποσχίσεως της Καταλονίας από την ενιαία Ισπανία, τα τασσόμενα υπέρ της ανεξαρτησίας κόμματα, τα οποία εκυβέρνων την καταλανικήν περιφέρεια από δεκαετίας, απώλεσαν την πλειοψηφίαν τους στο περιφερειακό κοινοβούλιο.

Το αποτέλεσμα των περιφερειακών εκλογών της Καταλονίας μειώνει σαφώς τον κίνδυνο μιας νέας πιέσεως για την ανεξαρτησία (βραχυπροθέσμως έως μεσοπροθέσμως), ενώ αυξάνει επίσης την αβεβαιότητα σχετικώς προς την σταθερότητα της κεντρικής ισπανικής κυβερνήσεως και την προς ικανότητά της να εγκρίνει οιανδήποτε νέα νομοθεσία. Το «Καταλανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα» (ή PSC – «Partit dels Socialistes de Catalunya»), το καταλανικόν παράρτημα του Ισπανικού Σοσιαλιστικού Κόμματος) εκέρδισεν τις περιφερειακές εκλογές της Καταλονίας στις 12 Μαΐου με 28% των ψήφων και 42 από τις 135 έδρες στο περιφερειακό κοινοβούλιο. Ακολουθεί το δεξιό κόμμα υπέρ της ανεξαρτησίας «Μαζί για την Καταλονία» – «Junts per Catalunya», με 21,6% και 35 έδρες, ακολουθούμενο από το αριστερό κόμμα υπέρ της ανεξαρτησίας «Ρεπουμπλικανική Αριστερά της Καταλονίας» ή ERC – «Esquerra Republicana de Catalunya», με 13,7% και 20 έδρες. Ολίγον μετά τις εκλογές, τόσον ο αρχηγός του PSC, Σαλβαδόρ Ίλια (Salvador Illa), όσον και ο ηγέτης των Junts, Κάρλες Πουτζδεμόν (Carles Puigdemont), εδήλωσαν ότι θα προσπαθήσουν να σχηματίσουν συνασπισμούς ώστε έκαστος εξ αυτών να καταστεί ο επόμενος πρόεδρος της περιοχής, ενώ ο σημερινός περιφερειακός πρόεδρος της Καταλονίας και κύριος υποψήφιος του ERC, o νομικός Πέρε Αραγουνές ι Γκαρσία (Pere Aragonès i Garcia) ανεκοίνωσε την παραίτησή του και την αποχώρησή του από πολιτική.

• Το PSC εβελτίωσεν σημαντικώς τις επιδόσεις του από τις τελευταίες περιφερειακές εκλογές, (που διεξήχθησαν το 2021), όταν το κόμμα συνεκέντρωσεν το 23% των ψήφων και 33 έδρες . Οι Junts εβελτίωσαν επίσης ελαφρώς τις επιδόσεις τους σε σύγκριση με το 2021, όταν έλαβαν 20,1% και 32 έδρες. Αντιθέτως, το ERC είχε πολύ χειροτέραν επίδοση από ό,τι στις τελευταίες εκλογές, όταν έλαβεν 21,3% και 33 έδρες, γεγονός που εν πολλοίς εξηγεί την απόφαση του Aragonès να εγκαταλείψει την πολιτική.

Οι περιφερειακές εκλογές επιβεβαιώνουν ότι με την πάροδον του χρόνου η ώθηση για ανεξαρτησία της Καταλονίας χάνεται, γεγονός το οποίον μειώνει την απειλή για την εδαφικήν ακεραιότητα της Ισπανίας. Η συνολική υποστήριξη για τα κόμματα υπέρ της ανεξαρτησίας, [τα οποία μαζί με τους Junts και το ERC περιλαμβάνουν επίσης το ακροαριστερό κόμμα «Υποψηφιότης της Λαϊκής Ενότητος» (CUP – Candidatura d’Unitat Popular) και το ακροδεξιό κόμμα της «Καταλανικής Συμμαχίας» (Aliança.cat – Aliança Catalana)], ήταν 43%, δηλαδή υπήρξεν μια μείωση εν σχέσει προς το 2021 όταν αντιστοίχως τα κόμματα αυτά συνεκέντρωσαν περίπου το 50% των ψήφων. Αυτό είναι το αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, όπως η αποτυχημένη μονομερής διακήρυξη της ανεξαρτησίας το 2017, η σημαντική βελτίωση των σχέσεων μεταξύ της κεντρικής κυβερνήσεως και της περιφερειακής κυβερνήσεως, αλλά και η αυξανομένη εστίαση των Καταλανών ψηφοφόρων σε ζητήματα όπως το κόστος στεγάσεως και οι συσχετιζόμενες προς το κλίμα έντονες ξηρασίες. Όπως ετόνισεν η ERC κατά την εκστρατείαν της. Αυτό σημαίνει ότι ο κίνδυνος που εγκυμονεί η περιοχή για την εδαφική ακεραιότητα της Ισπανίας, ο οποίος εκορυφώθη στα μέσα της δεκαετίας του 2010, είναι πλέον αρκούντως χαμηλότερος.

• Αφ΄ότου ο ηγέτης των σοσιαλιστών Πέδρο Σάντσες (Pedro Sanchez)  έγινε πρωθυπουργός της Ισπανίας στα μέσα του 2018, έχει καταβάλει σημαντικές προσπάθειες να βελτιώσει τους δεσμούς με την Καταλονία για να μειώσει τις εντάσεις και να στηρίξει τη σταθερότητα της κυβέρνησεώς του. Το 2021, η κυβέρνησή του έδωσε χάρη στους Καταλανούς πολιτικούς και ακτιβιστές που εφυλακίσθησαν μετά την παράνομο ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του 2017. Στα τέλη του 2023, ο Sanchez μετέφερε την διεύθυνση του  συστήματος των καταλανικών περιφερειακών και προαστιακών σιδηροδρόμων («Rodalies de Catalunya») από το ισπανικόν κράτος στην καταλανική κυβέρνηση και εχάρισεν περίπου 15 δισεκατομμύρια ευρώ χρέη από την περιφερειακή κυβέρνηση της Καταλονίας προς την ισπανική κεντρική κυβέρνηση. Επίσης στις αρχές του 2024, το Σοσιαλιστικό Κόμμα και οι σύμμαχοί του στον αριστερό εκλογικό συνασπισμό «Άθροισμα»  (Sumar), μαζί με τους Junts και το ERC εψήφισαν νόμον αμνηστίας που καλύπτει εκατοντάδες Καταλανούς πολιτικούς και ακτιβιστές που συμμετείχαν στο κίνημα ανεξαρτησίας, συμπεριλαμβανομένου του Puigdemont (ο οποίος έφυγε από την Ισπανία το 2017 για να αποφύγει την σύλληψη).
• Σε αντάλλαγμα για αυτήν του την υποστήριξη, οι Junts και το ERC υπεστήριξαν τον Sanchez για μια νέα τετραετή θητεία στα τέλη του 2023. Όμως το Σοσιαλιστικό Κόμμα και το Sumar ελέγχουν μόνο 147 από τις 350 έδρες στο Κογκρέσο των Αντιπροσώπων της Ισπανίας, πράγμα που σημαίνει ότι βασίζονται στην υποστήριξη από τους Junts και το ERC (που έχουν επτά έδρες ο καθείς) για να ψηφίσουν κάθε νέα  νομοθεσία.

Ενώ ένας αριστερός συνασπισμός στην Καταλονία θα οδηγούσε σε συνεχείς εγκαρδίους δεσμούς μεταξύ Βαρκελώνης και Μαδρίτης, θα ημπορούσε επίσης να δώσει κίνητρο στους Junts να αποσύρουν την υποστήριξή τους στην κυβέρνηση του Sanchez, επιβραδύνοντες την χάραξη πολιτικής ή ακόμη και επιταχύνοντες την κατάρρευση της ισπανικής κεντρικής κυβερνήσεως. Το νέο κοινοβούλιο της Καταλονίας θα πραγματοποιήσει την πρώτη του σύνοδο στις αρχές Ιουνίου, ενώ είναι πιθανοί δύο κυβερνητικοί συνασπισμοί. Ο πρώτος περιλαμβάνει έναν συνασπισμό μεταξύ του PSC, του ERC και της αριστεράς «Ενώσεως του απλού λαού» (Comuns Sumar). Αυτός ο συνασπισμός θα ελέγχει 68 από τις 135 έδρες του περιφερειακού κοινοβουλίου, αρκετές ώστε να διορισθεί κυβέρνηση και να «περάσει» μια νέα νομοθεσία. Αυτό θα είχεν ως αποτέλεσμα μιαν αριστερά κυβέρνηση επιδιώκουσα να διατηρήσει καλούς δεσμούς μεταξύ Βαρκελώνης και Μαδρίτης, με μια σχετικώς συνεκτικήν «ατζέντα» σε θέματα όπως οι φόροι, η ευημερία και η κλιματική αλλαγή που.

Ωστόσον, αυτό το σενάριο σημαίνει ότι το ERC εγκαταλείπει ουσιαστικώς την ώθησή για ανεξαρτησία, κάτι που θα ήταν εξόχως δύσκολο να αποδεχθεί  ο  κορμός του κόμματος. Μετά την πολύ αδύναμο επίδοσή του στις 12 Μαΐου, το ERC ημπορεί να αποφασίσει την εγκατάλειψη της επιδιώξεως ανεξαρτησίας για να επικεντρωθεί σε άλλα θέματα, πράγμ που δύναται να μειώσει έτι περαιτέρω τη δημοτικότητά του, με αποτέλεσμα ακόμη χειρότερα αποτελέσματα στις επόμενες εκλογές. Ως αποτέλεσμα, το ERC μπορεί να επιλέξει να μην υποστηρίξει το PSC, παρεμποδίζον τον σχηματισμόν αριστεράς κυβερνήσεως. Ένας συνασπισμός μεταξύ PSC, ERC και Comuns Sumar θα ημπορούσε επίσης να αποσταθεροποιήσει την κεντρική κυβέρνηση στην Μαδρίτη εάν οι Junts αποφασίσουν να αποσύρουν την υποστήριξή τους στον Sanchez. Αποκλεισμένοι από την περιφερειακή κυβέρνηση στην Καταλονία και παρατηρούντες το ERC να εγκαταλείπει την δράση για ανεξαρτησία, οι Junts θα ημπορούσαν να επιδιώξουν την αξιοποίηση μιας στάσεως κατά της Μαδρίτης, εγκαταλείποντες την άτυπο συμφωνία με τον Sanchez και εκδηλούντες ριζοσπαστικώς μιαν ρητορική υπέρ της ανεξαρτησίας. Αυτό δεν θα οδηγούσε απαραίτητα στην κατάρρευση της ισπανικής κυβερνήσεως, αλλά θα άφηνε τον Sanchez χωρίς ουσιαστικήν πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. Ως αποτέλεσμα μιας τέτοιας εξελίξεως, η ισπανική κυβέρνηση θα δυσκολευθεί να περάσει την επιδιωκομένη βασική της νομοθεσία, συμπεριλαμβανομένου και του προϋπολογισμού για το 2025. Σε αυτό το σενάριον, ο Sanchez θα ημπορούσε να αποφασίσει την διεξαγωγήν προώρων γενικών εκλογών, ώστε να θραύσει το αδιέξοδον στο κοινοβούλιο.

• Όταν ο Aragonès ανεκοίνωσεν την απόφασή του να εγκαταλείψει την πολιτική στις 13 Μαΐου, είπεν επίσης ότι το ERC θα «μετακομίσει στην αντιπολίτευση» και δεν θα «διευκολύνει την ανακήρυξη» μιας σοσιαλιστικής κυβερνήσεως στην Καταλονία.

Εναλλακτικώς, μια κυβέρνηση υπέρ της ανεξαρτησίας θα οδηγούσε τελικώς σε μια νέα ώθηση για διεξαγωγήν δημοψηφίσματος ανεξαρτησίας, απειλούσα το εύθραυστον άτυπο σύμφωνο μεταξύ των Junts, του ERC και του Sanchez. Εάν το ERC αποφασίσει να μην υποστηρίξει το PSC, θα ημπορούσε να επιδιώξει να εισέλθει σε έναν κυβερνητικό συνασπισμόν υπέρ της ανεξαρτησίας με τους Junts, CUP και Καταλανική Συμμαχία. Με εξαίρεση την κοινή τους ώθηση για ανεξαρτησία, αυτός ο συνασπισμός θα ήταν ιδεολογικώς ετερογενής, καθώς θα περιελάμβανε τόσον το ακροαριστερό CUP όσο και την ακροδεξιά Καταλανική Συμμαχία, ενώ και οι δύο έχουν δηλώσει ότι δεν θα συνεργασθούν μεταξύ τους. Ως αποτέλεσμα, αυτή η κυβέρνηση θα ευρίσκετο σε διαρκή κίνδυνον καταρρεύσεως. Επιπλέον, θα ήλεγχε μόνον 61 έδρες, πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα εκέρδιζε μια την πρώτη ψηφοφορία κυβερνητικής ανακηρύξεως, η οποία κατά νόμον απαιτεί τουλάχιστον 68 ψήφους. Στην συνέχεια, θα χρειασθεί το PSC να απόσχει από μιαν δευτέρα ψηφοφορία αποδοχής, όπου απλώς απαιτούνται μόνον περισσότερες ψήφοι υπέρ για τον διορισμόν κυβερνήσεως. Το PSC θα ήταν βεβαίως απρόθυμο να απόσχει και, επομένως, να βοηθήσει στον σχηματισμόν μιας κυβερνήσεως υπέρ της ανεξαρτησίας, δεδομένου ότι δεν υποστηρίζει την ανεξαρτησία και ότι δεν εκέρδισεν πράγματι τις εκλογές άρα πιστεύει ότι ορθώς πρέπει να ηγηθεί της νέας καταλανικής κυβερνήσεως.

Οι πιθανότητες για μια κυβέρνηση υπέρ της ανεξαρτησίας θα αυξηθούν εάν το PSC συμφωνήσει να μην προσπαθήσει να σχηματίσει καταλανική κυβέρνηση με αντάλλαγμα μια συμφωνία με τους Junts και το ERC, ώστε να συνεχίσουν να υποστηρίζουν την κυβέρνηση του Sanchez στη Μαδρίτη. Ενώ μια τόσο ευρυτέρα συμφωνία θα επεκτείνει προσωρινά το τρέχον σύμφωνο μεταξύ Sanchez, Junts και ERC, μια κυβέρνηση υπέρ της ανεξαρτησίας στην Καταλονία, αργά ή γρήγορα, θα οδηγούσε σε νέες αντιπαραθέσεις μεταξύ Μαδρίτης και Βαρκελώνης, ακριβώς λόγω της νέας πιέσεως για ένα νομικώς δεσμευτικόν δημοψήφισμα ανεξαρτησίας. Ενώ το ERC και οι Junts υποστηρίζουν και οι δύο τον Sanchez στο ισπανικό κοινοβούλιο, δεν έχουν εγκαταλείψει την ιδέα ενός δημοψηφίσματος ανεξαρτησίας, πράγμα που σημαίνει ότι το θέμα θα επανεμφανισθεί οπωσδήποτε και θα δημιουργήσει ισχυρές τριβές μεταξύ Μαδρίτης και Βαρκελώνης.

• Λόγω της πολυπλοκότητος δυσχερειών του σχηματισμού μιας καταλανικής κυβερνήσεως, εάν τα κόμματα δεν καταφέρουν να σχηματίσουν συνασπισμόν μέχρι τα μέσα Αυγούστου είναι πιθανές νέες εκλογές. Αυτές οι εκλογές θα πραγματοποιηθούν στις αρχές έως τα μέσα Οκτωβρίου.