Κυρώσεις βίζας – το νέον «όπλο» της ΕΕ στον έλεγχον της μεταναστεύσεως
Σε μια σύνοδον κορυφής τον Φεβρουάριον του 2023 η οποία επεκεντρώθη στην μετανάστευση, οι ηγέτες της ΕΕ συνεφώνησαν να εντείνουν την δράση για τον έλεγχον της μεταναστεύσεως και τον επαναπατρισμόν, ενώ ηπείλησαν επίσης να αναστείλουν την βοήθεια, το εμπόριον χωρίς δασμούς και την πρόσβαση στην βίζα στις χώρες οι οποίες αρνούνται να δεχτούν οπίσω τους αιτούντες άσυλον οι οποίοι απερρίφθησαν. Η ΕΕ είναι διστακτική σχετικώς με την αναστολήν της βοηθείας ή του εμπορίου, αλλά καθίσταται ολοέν και δυναμικοτέρα στον περιορισμόν της προσβάσεως στην βίζα για χώρες που πιστεύει ότι δεν εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους για τις επιστροφές των μεταναστών.
Η απόφαση στα τέλη Απριλίου από το Συμβούλιον της ΕΕ να επιβάλει «κυρώσεις βίζας» στην Αιθιοπία δεν αποτελεί γενική απαγόρευση, αλλά θα καταστήσει ακόμη δυσκολότερον για τους Αιθίοπες να ταξιδέψουν στην Ευρώπη. Οι Αιθίοπες δεν θα ημπορούν να λάβουν βίζα για πολλαπλές εισόδους σε χώρες της ΕΕ, ενώ οι κάτοχοι διπλωματικών και υπηρεσιακών διαβατηρίων δεν θα απαλλάσσονται πλέον από τα τέλη βίζας. Αυτό είναι ένα συμβολικόν πλήγμα για την υπερηφάνεια της Αιθιοπίας. Το ίδιον ισχύει και για την απόφαση του Συμβουλίου να παρατείνει τον χρόνον διεκπεραιώσεως για βίζα από 15 σε 45 ημέρες, επικαλούμενο την αποτυχίαν της Αιθιοπίας να βοηθήσει στην επιστροφή των υπηκόων της που διαμένουν παρανόμως σε χώρες της ΕΕ.
Οι υπήκοοι της Αιθιοπίας ημπορούν πλέον να εκδίδουν μόνον βίζα Σένγκεν μίας εισόδου, πρέπει δε να υποβάλουν όλα τα απαιτούμενα έγγραφα χωρίς καμίαν εξαίρεση κατά την υποβολήν των αιτήσεών τους. «Η απόφαση αυτή ακολουθεί αξιολόγηση της Επιτροπής, η οποία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η συνεργασία της Αιθιοπίας στον τομέα της επανεισδοχής των υπηκόων της που διαμένουν παρανόμως στην ΕΕ είναι ανεπαρκής», ανέφερε το Συμβούλιο.
Η απόφαση δεν προέκυψεν αυθορμήτως. Οι υπουργοί της ΕΕ συνεζήτησαν την θέσπιση μέτρων για την βίζα σε μια συνάντηση στις 17 Απριλίου, ενώ ανέμεναν νέες δεσμεύσεις από την κυβέρνηση του πρωθυπουργού Άμπιι Αχμέτ Άλι.
Στην ανακοίνωση του Συμβουλίου προσετέθη : «Υπάρχει έλλειψη ανταποκρίσεως από τις αρχές της Αιθιοπίας εις ό,τι αφορά τα αιτήματα επανεισδοχής και οι δυσκολίες εξακολουθούν να υφίστανται με την έκδοση εκτάκτων ταξιδιωτικών εγγράφων και με την οργάνωση εθελοντικών και μη επιχειρήσεων επιστροφής»,
Σε απάντηση, ο Νμπίγιου Τέντλα, εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών της Αιθιοπίας, προειδοποίησεν για αμοιβαίες ενέργειες εάν χρειασθεί.
Η ΕΕ εφαρμόζει το Άρθρον 25α του κωδικού βίζας της (από το 2019), μία διάταξη που της επιτρέπει να εφαρμόζει περιορισμούς θεωρήσεων για χώρες με χαμηλά ποσοστά επιστροφών μεταναστών. Και η Αιθιοπία δεν είναι το πρώτο αφρικανικό κράτος που δέχεται το ανάλογο «πλήγμα».
Η Γκάμπια στην Δυτική Αφρική ήταν η πρώτη αφρικανική χώρα που αντεμετώπισεν πλήρεις περιορισμούς θεωρήσεων, οι οποίοι επεβλήθησαν τον Οκτώβριον του 2021 και εν συνεχεία παρετάθησαν – καθώς το τέλος θεωρήσεως για τους κατοίκους της Γκάμπια ηυξήθη από 80 σε 120 ευρώ τον Δεκέμβριον του 2022. Τον Απρίλιον του 2023, οι Υπουργοί της ΕΕ συνεφώνησαν να άρουν τους περιορισμούς βίζας στην Γκάμπια όταν το ποσοστόν επιστροφής μεταναστών ηυξήθη από 14 τοις εκατό το 2022 σε 37 τοις εκατό το 2023.
Προετάθησαν επίσης κυρώσεις κατά του Μπαγκλαντές και της Σενεγάλης, αλλά δεν ενεκρίθησαν από τους Υπουργούς.
Ολιγότερον σαφείς, ωστόσον, είναι οι λεπτομέρειες σχετικώς με το χρονοδιάγραμμα ή τις αλλαγές που πρέπει να κάνουν οι χώρες στις οποίες έχουν επιβληθεί κυρώσεις προκειμένου να άρουν τέτοιες κυρώσεις. Επίσης ασαφή είναι τα κριτήρια ή τα κατώτατα όρια στα οποία η Επιτροπή βασίζει τις αποφάσεις της για την επιβολή κυρώσεων της θεωρήσεως ταξιδιωτικών εγγράφων. Η Επιτροπή της ΕΕ αναφέρει ότι παρετηρήθη μακρά συσσώρευση περιστατικών προβληματικών θεωρήσεων κατά την διάρκειαν της διετούς πανδημίας της Covid-19. Παρετήρησεν επίσης μιαν αύξηση των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη από χώρες τις οποίες η εκτελεστική εξουσία της ΕΕ θεωρεί «ασφαλείς», όπως το Μαρόκο, η Αίγυπτος, η Τυνησία, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν, η Κούβα και η Ινδία, με πολλές από τις οποίες η ΕΕ έχει τώρα επίσημες συμφωνίες ελέγχου των μεταναστών.
Αξιωματούχοι της Επιτροπής λένε ότι οι διαβουλεύσεις για τις επιστροφές και τις επανεισδοχές συνεχίζονται με εννέα χώρες από τον Μάιο του 2023, συμπεριλαμβανομένων του Πακιστάν, της Γκάμπια, του Αζερμπαϊτζάν και του Μπαγκλαντές. Επίσης ενωσιακοί αξιωματούχοι λέγουν ότι τα ποσοστά επιστροφής για το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές έχουν αυξηθεί.
Η «Συμφωνία της Σαμόα» μεταξύ της ΕΕ και της κοινότητος των 79 μελών της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού –και η προπομπός της, η «Συμφωνία του Κοτονού»– ορίζει ένα νομικό πλαίσιον που απαιτεί από τα κράτη να δέχονται οπίσω τους απορριφθέντες – αποτυχημένους αιτούντες άσυλο. Αλλά αυτές οι διατάξεις εφαρμόζονται σπανίως.
Εν τω μεταξύ, τα κράτη μέλη της ΕΕ συνεχίζουν να αγωνίζονται τόσον για την έκδοση εντολών για απομάκρυνση των παρατύπων μεταναστών, όσον και για την ουσιαστικήν απέλασή τους. Πέρυσι, κατά τους τελευταίους τρεις μήνες του 2023, 105.585 πολίτες εκτός ΕΕ διετάχθηκαν να εγκαταλείψουν την ΕΕ, συμφώνως με την Eurostat, την στατιστικήν υπηρεσία της ΕΕ. Ωστόσον, μόνον 28.900 επεστράφησαν σε άλλη χώρα, αν και η Eurostat αναφέρει ότι αυτή η παλίνδρομος ροή αντιστοιχεί σε μιαν αύξηση 8,3 τοις εκατό, εν σχέσει προς το 2022.
Η Ίλβα Γιόχανσον, η Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ, έχει παραπονεθεί ότι οι πρωτεύουσες της ΕΕ προσπαθούν να επικοινωνήσουν με τις χώρες προελεύσεως μόνον στο 16% των περιπτώσεων. Οι Βρυξέλλες ήρχισαν συνομιλίες με την Σενεγάλη για κοινές αποστολές συνοριακού ελέγχου μεταξύ της «Frontex» («Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής») και της ακτοφυλακής της Σενεγάλης, αλλά η πρόοδος στην επιστροφή των «αποτυχημένων οικονομικών μεταναστών» και αιτούντων άσυλο ήταν ιδιαιτέρως αργή. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ έθιξεν αυτό το θέμα στον νεοεκλεγέντα Πρόεδρο Μπασίρου Ντιομάγιε Ντιαχάρ Φαγιέ κατά τη διάρκεια μιας επισήμου επισκέψεως τον παρελθόντα Απρίλιο, ενώ αξιωματούχοι της ΕΕ λέγουν ότι ελπίζουν να επαναλάβουν τις συνομιλίες με την Σενεγάλη στις επόμενες εβδομάδες.