ΕΙΝΑΙ ΕΦΙΚΤΗ ΜΙΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΣΕΡΒΙΑΣ – ΚΟΣΣΟΒΟΥ;
Ο πρωθυπουργός του Κοσσυφοπεδίου Άλμπιν Κούρτι και ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς συναντήθηκαν χωριστά με ανώτερους ευρωπαίους ηγέτες στο περιθώριο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις Βρυξέλλες την περασμένη εβδομάδα, για συζητήσεις σχετικά με ένα νέο σχέδιο ΗΠΑ-ΕΕ για την εξομάλυνση των σχέσεών τους.
• Αν και οι συνομιλίες απέτυχαν, η πρόταση ΗΠΑ-ΕΕ, η οποία θα απαιτούσε αμοιβαίο συμβιβασμό και υπόσχεται αμοιβαία κέρδη, είναι πιθανότατα η καλύτερη συμφωνία που θα μπορούσαν τώρα να επιτύχουν και οι δύο πλευρές. Λογικά θα πρέπει να την εγκολπωθούν, ενώ και η ΕΕ θα πρέπει να συμμετάσχει σε αυτήν, αξιοποιώντας ως εργαλεία την πολιτική της διεύρυνσης και την οικονομική της βοήθεια.
Το Κοσσυφοπέδιο πολέμησε για να αποχωριστεί από τη Σερβία στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και κήρυξε την ανεξαρτησία του το 2008. Αλλά το Βελιγράδι δεν αναγνώρισε ποτέ την Πρίστινα και οι εντάσεις μεταξύ των γειτόνων – ποτέ καλοπροαίρετες – έχουν «φουντώσει» φέτος λόγω των αιτημάτων για αυτονομία των Σέρβων που ζουν στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο.
Τον Φεβρουάριο, οι Βρυξέλλες ανακοίνωσαν ότι το Κοσσυφοπέδιο και η Σερβία συμφώνησαν σε ένα σχέδιο για μιαν «οδό προς την ομαλοποίηση». Στην πραγματικότητα, προσποιήθηκαν μόνον ότι συμφωνούσαν. Έκτοτε, κανένα από τα δύο μέρη δεν προχώρησε στην εφαρμογή κάποιας από τις κύριες διατάξεις του εν λόγω σχεδίου. Και τον προηγούμενο Σεπτέμβριο, μια σερβική παραστρατιωτική ομάδα συγκρούστηκε με την αστυνομία του Κοσσυφοπεδίου.
Το Βελιγράδι και η Πρίστινα έχουν πολλές διαφωνίες, αλλά δύο από αυτές ξεχωρίζουν. Η πρώτη αφορά στις σχέσεις του Κοσσυφοπεδίου με άλλα κράτη και τη συμμετοχή του σε διεθνείς οργανισμούς. Η Σερβία βλέπει το Κοσσυφοπέδιο ως αποσχισθείσα επαρχία παρά ως ανεξάρτητο κράτος και πιέζει άλλες χώρες και οργανισμούς να μην το αναγνωρίσουν ή να το παραδεχθούν ως μέλος.
Πέντε κράτη μέλη της ΕΕ — Κύπρος, Ελλάδα, Ρουμανία, Σλοβακία και Ισπανία — αρνούνται την αναγνώριση στο Κοσσυφοπέδιο. Η Ισπανία δεν δέχεται καν τα διαβατήριά του.
Η δεύτερη αφορά τη σερβική μειονότητα του Κοσσυφοπεδίου. Αυτή αριθμεί περίπου 100.000 ανθρώπους, από τους οποίους περίπου οι μισοί ζουν κοντά στα σερβικά σύνορα στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο. Ενώ η Σερβία διεκδικεί επισήμως όλο το Κοσσυφοπέδιο ως δικό της, πραγματικά θέλει μόνο τους τέσσερις βόρειους δήμους, όπου οι Σέρβοι αποτελούν την μεγάλη πλειοψηφία.
Το Βελιγράδι και η Πρίστινα επιτελούν κυρίαρχες λειτουργίες σε αυτό το έδαφος σε μιαν ασταθή και ολοένα πιο επικίνδυνη ισορροπία. Το Κοσσυφοπέδιο διοικεί την αστυνομία, ενώ η Σερβία διευθύνει τα σχολεία. Το Κοσσυφοπέδιο διαχειρίζεται τους συνοριακούς σταθμούς, ενώ η Σερβία διευθύνει τα νοσοκομεία και τις κλινικές. Και οι δύο λειτουργούν δικές τους δημοτικές αρχές. Η Σερβία ξοδεύει πολύ περισσότερα από το Κοσσυφοπέδιο για την περιοχή και ο πληθυσμός της είναι πιστός.
Το πρόσφατα προτεινόμενο σχέδιο εξομάλυνσης (μια μικρή παραλλαγή του σχεδίου της ΕΕ του Φεβρουαρίου 2023) ασχολείται και με τις δύο μεγάλες διαφωνίες. Ζητά από τη Σερβία να ενεργήσει σαν να αναγνωρίζει το Κοσσυφοπέδιο: να σταματήσει να αντιτίθεται στις αποφάσεις άλλων κυβερνήσεων να το αναγνωρίσουν ή να το παραδεχτούν ως μέλος διεθνών οργανισμών, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Εθνών.
Από την πλευρά του, το Κοσσυφοπέδιο πρέπει να τηρήσει τις προηγούμενες δεσμεύσεις του και να δώσει στη Σερβική του μειονότητα έναν βαθμό αυτοδιοίκησης, καθώς και πρόσβαση στις σερβικές υπηρεσίες.
Οι πρόσφατες κλιμακώσεις εγείρουν το φάσμα της επιστροφής στη σύγκρουση και έτσι καθιστούν πιο επείγουσα την αποδοχή αυτού του σχεδίου και από τα δύο μέρη.
Το βασικό ρήγμα στην τελευταία εντατικοποίηση των εχθροπραξιών βρίσκεται στις αλληλοεπικαλυπτόμενες διεκδικήσεις της Πρίστινα και του Βελιγραδίου στους προαναφερθέντες βόρειους δήμους.
Από τότε που ο Κούρτι έγινε πρωθυπουργός το 2021, προσπαθεί να τερματίσει αυτήν την αλληλοεπικαλυπτόμενη κυριαρχία χρησιμοποιώντας την αστυνομία του Κοσσυφοπεδίου, συμπεριλαμβανομένης της βαριά οπλισμένης ειδικής αστυνομίας, για να απωθήσει τη Σερβία και να κάνει τους βόρειους να σεβαστούν την εξουσία της Πρίστινα, ενώ ταυτόχρονα αγνοούν τα νόμιμα παράπονα των Σέρβων. Πολύ συχνά οι πολιτικές του Κούρτι έδωσαν στους Σέρβους του Κοσσυφοπεδίου την εντύπωση ότι η κυβέρνηση δεν ήταν σύμμαχός τους και ότι μπορεί να μην είναι ασφαλείς εκεί.
Οι Σέρβοι αντιστέκονται, κατά καιρούς βίαια. Τον Μάιο, Σέρβοι ταραχοποιοί πολέμησαν τις ειρηνευτικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ που προστατεύουν δημοτικούς αξιωματούχους του Κοσσυφοπεδίου, με πολλούς τραυματίες και από τις δύο πλευρές.
Τον Σεπτέμβριο, ένας αστυνομικός του Κοσσυφοπεδίου και τρεις Σέρβοι έχασαν τη ζωή τους σε μια σύγκρουση μεταξύ της αστυνομίας και μιας σερβικής παραστρατιωτικής ομάδας, ενώ η αστυνομία βρήκε μια μεγάλη αποθήκη όπλων στρατιωτικής ποιότητας. Ο Μιλάν Ραντόιτσιτς, ένας τοπικός πολιτικός και επιχειρηματίας με στενούς δεσμούς με τον πρόεδρο Βούτσιτς, ο οποίος ανέλαβε την ευθύνη για τη σύγκρουση. βρίσκεται ήδη υπό κυρώσεις από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ ενδέχεται να εξετάσει παρομοίως την επιβολή δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων και ταξιδιωτική απαγόρευσή του.
Εκτιμάται ότι το πρόσφατα προτεινόμενο σχέδιο, το οποίο παρουσιάστηκε από πέντε ευρωπαίους και αμερικανούς απεσταλμένους σε χωριστές συναντήσεις με τον Κούρτι και τον Βούτσιτς, θα τερματίσει την ασταθή και επιρρεπή στη βία κατάσταση της Σερβίας και του Κοσσυφοπεδίου, που διεκδικούν αλληλοεπικαλυπτόμενη κυριαρχία στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο. Με την εφαρμογή του, οι βόρειοι Σέρβοι του Κοσσυφοπεδίου θα αυτοκυβερνηθούν σε μεγάλο βαθμό στο ευρύτερο πλαίσιο του Κοσσυφοπεδίου.
Οι Σέρβοι του βορείου Κοσσυφοπεδίου είναι το κλειδί για την επιτυχία ή την αποτυχία αυτής της συμφωνίας. Εάν τα αυτοδιοικητικά ιδρύματα που τους παρέχει το σχέδιο λειτουργήσουν καλά και καλύπτουν τις ανάγκες τους, η κοινότητά τους μπορεί να ευδοκιμήσει.
Το Βελιγράδι και η Πρίστινα θα πρέπει να συνεργαστούν για την παροχή εκπαίδευσης, ιατρικής περίθαλψης, ασφαλούς περιβάλλοντος, θέσεων εργασίας και κοινωνικής ασφάλισης, μεταξύ άλλων, με το Βελιγράδι να παρέχει πόρους και να σέβεται τη δικαιοδοσία του Κοσσυφοπεδίου.
Βαθειά και αδιάπτωτη αμοιβαία αντιπάθεια
Η αμοιβαιότητα και η συνεργασία θα πρέπει να είναι ο συγκολλητικός παράγων που συγκρατεί την υπόλοιπη συμφωνία: θα είναι ευκολότερο για το Βελιγράδι να σεβαστεί τη διεθνή προσωπικότητα του Κοσσυφοπεδίου εάν το Κοσσυφοπέδιο σέβεται αντιστοίχως τη σερβική του μειονότητα.
Όμως, εάν οι δύο πλευρές διαφωνήσουν και εναντιωθούν, οι σχέσεις μεταξύ αυτών των γειτόνων θα παραμείνουν σε «βαθειά κατάψυξη», η σερβική κοινότητα του Κοσσυφοπεδίου θα υποφέρει και θα παρακμάσει, ενώ το Κοσσυφοπέδιο θα μαραζώσει μέσα σε μιαν αβέβαιη διεθνή εκκρεμότητα για τα επόμενα χρόνια. Έτσι, οι κίνδυνοι περαιτέρω θανάσιμης βίας, ίσως και ένοπλης σύγκρουσης, θα συνεχιστούν.
Ο Κούρτι και ο Βούτσιτς αντιπαθούν έντονα ο ένας τον άλλον. Δεν τίθεται κανένα θέμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Θα συμφωνήσουν μόνο με ισχυρές πιέσεις από την ΕΕ, ειδικά από τα μεγαλύτερα κράτη μέλη της, και από τις ΗΠΑ.
Βεβαίως αυτή η πίεση πρέπει να συνοδεύεται από αξιόπιστες διαβεβαιώσεις ότι θα υπάρξουν συνέπειες για την όποια οπισθοδρόμηση από τις συμφωνημένες δεσμεύσεις.
Η ΕΕ μπορεί επίσης να υποσχεθεί ανταμοιβές για την εφαρμογή της συμφωνίας, όπως η άρση των σωφρονιστικών μέτρων που επέβαλε στο Κοσσυφοπέδιο για αδιαλλαξία του παρελθόντος και η διαβίβαση της αίτησης ένταξης του Κοσσυφοπεδίου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για επανεξέταση. Η Σερβία, που βρίσκεται ήδη σε ενταξιακές συνομιλίες, θα καλωσόριζε πρόθυμα τις υποσχέσεις για επενδύσεις από τα κράτη μέλη.
Ακόμα κι αυτό μπορεί να μην είναι αρκετό. Εάν επιτύχουν οι περαιτέρω συνομιλίες, το Βελιγράδι και η Πρίστινα μπορεί να μην είναι διατεθειμένα να κάνουν τίποτε περισσότερα από το να προσποιούνται για άλλη μια φορά ότι συμφωνούν.
Τότε, η πρόκληση για την ΕΕ θα είναι να κάνει ό,τι μπορεί για να αποτρέψει την κλιμάκωση, πιέζοντας παράλληλα τα μέρη να αποδεχτούν όποιες μέτριες βελτιώσεις είναι εφικτές. Αν μη τι άλλο, η παρούσα συμφωνία θα κρατήσει τουλάχιστον ζωντανή την ελπίδα ότι κάποιοι διαφορετικοί ηγέτες στο αυριανό Κοσσυφοπέδιο και τη Σερβία θα μπορούσαν επιτέλους να βρουν έναν τρόπο να συνεννοηθούν.
Α. Κωνσταντίνου